13 жніўня 1961 года — важная дата ў гісторыі Халоднай вайны і падзела Германіі. Менавіта ў гэты дзень у Берліне пачалося ўзвядзенне Берлінскай сцяны, якая стала сімвалам падзелу свету на два варожыя лагеры — капіталістычны Захад і камуністычны Усход.
PALATNO каротка расказвае, што здарылася амаль 60 гадоў таму, і як стаў магчымым падзел краіны ў цэнтры Еўропы.
Змест
Перадумовы закрыцця мяжы
Пасля Другой сусветнай вайны Германія была падзелена на чатыры зоны акупацыі: савецкую, амерыканскую, брытанскую і французскую. Берлін, які знаходзіўся ў савецкай зоне, таксама быў падзелены на чатыры сектары. У 1949 годзе на тэрыторыі савецкай зоны была створана Германская Дэмакратычная Рэспубліка (ГДР), а на тэрыторыях заходніх зон — Федэратыўная Рэспубліка Германія (ФРГ). Берлін фактычна стаў горадам, які падзелены на два лагеры: заходнюю частку, звязаную з ФРГ, і ўсходнюю частку, якая кантралявалася ГДР.
З канца 1940-х гадоў мільёны грамадзян ГДР выкарыстоўвалі адносна адкрытую мяжу паміж Усходнім і Заходнім Берлінам, каб уцячы на Захад. Гэта стварала сур’ёзныя праблемы для ўрада ГДР, бо яны гублялі працаздольнае насельніцтва.
Да пачатку 1960-х гадоў больш за 2,5 мільёна чалавек пакінулі ГДР праз Заходні Берлін.
Узвядзенне Берлінскай сцяны
13 жніўня 1961 года ўлады ГДР, пры падтрымцы Савецкага Саюза, прынялі рашэнне закрыць межы паміж Усходнім і Заходнім Берлінам. За адну ноч вайскоўцы і паліцыя ўзвялі першыя бар’еры з калючага дроту і блокаў.
Пачалося будаўніцтва бетоннай сцяны, якая з цягам часу стала складанай сістэмай аховы з вышкамі, раўкамі і зонай, дзе адкрывалі агонь стралкі. Любы, хто спрабаваў перасекчы сцяну без дазволу, рызыкаваў жыццём.
За ўвесь час існавання Берлінскай сцяны больш за 100 чалавек загінулі, спрабуючы ўцячы на Захад.
Самыя вядомыя ўцёкі
- Скок у свабоду (1961)
Адзін з самых першых і вядомых выпадкаў адбыўся 15 жніўня 1961 года. 19-гадовы салдат з Усходняга Берліна Конард Шуман, які стаяў на варце каля Бракенштрасэ, пераскочыў праз калючы дрот. Фатаграфія ягонага скачка стала адной з самых вядомых ілюстрацый падзелу Германіі.
- Падкоп пад сцяной (1962)
Адным з самых вядомых выпадкаў уцёкаў праз падкопы стаў выпадак групы студэнтаў, якія выкопвалі тунэль пад Берлінскай сцяной. Уцёкі пазней назвалі «Падкоп 29» (па колькасці ўцекачоў), а капалі выйсце на свабоду на працягу некалькіх месяцаў. Гэты выпадак таксама стаў асновай для некалькіх кінафільмаў і дакументальных стужак.
- Бясконцы скачок Петэра Фехтара (1962)
18-гадовы рабочы Петэр Фехтар спрабаваў пераскочыць сцяну разам са сваім сябрам у жніўні 1962 года. Падчас уцёкаў яго паранілі савецкія пагранічнікі, і ён загінуў ад кровацячы, знаходзячыся непадалёк ад сцяны на вачах у шматлікіх сведак з заходняга боку. Гэты трагічны выпадак стаў знакавым сімвалам чалавечай драмы, якая адбывалася падчас уцёкаў. Сям’я Фехтара ва Усходнім Берліне цяжка перажывала лёс сына: бацька захварэў і хутка памёр, а маці аказалася адданай рэжыму і падтрымлівала камуністаў да канца.
- Уцёкі на бронетранспарцёры (1963)
У 1963 годзе 19-гадовы салдат Усходняй Германіі Вольфганг Энгель выкраў бронетранспарцёр і праехаў на ім праз мяжу на высокай хуткасці. Ён здолеў пераадолець міннае поле і пераехаць праз супрацьтанкавыя перашкоды, ён застаўся жывым і свабодным.
- Палёт на паветраным шары (1979)
Адзін з самых вядомых і ўражлівых уцёкаў адбыўся 16 верасня 1979 года, калі дзве сям’і з Усходняй Германіі змаглі пераляцець сцяну на самаробным гарачым паветраным шары. Гюнтэр Ветцель і Пэтэр Штрэльцык разам з жонкамі і дзецьмі шылі шары з кавалкаў тканіны на працягу некалькіх тыдняў. На вышыні каля 2,5 кіламетраў яны пераляцелі мяжу і паспяхова прызямліліся ў Заходняй Германіі.
- Бежанцы ў багажніках машын (1964–1989)
Адным з найбольш частых метадаў уцёкаў былі хованкі ў багажніках або спецыяльна мадэрнізаваных аўтамабілях. Некаторыя аўтамабілі былі пераабсталяваныя так, каб схаваць людзей у нішах, каторых было цяжка выявіць на кантрольных пунктах. За час існавання Берлінскай сцяны каля пяці тысяч чалавек змаглі збегчы такім чынам.
Палітычныя і сацыяльныя наступствы
Берлінская сцяна стала не толькі фізічным бар’ерам, але і моцным псіхалагічным фактарам. Яна раздзяліла сем’і, сяброў, калег на дзесяцігоддзі. Для Захаду яна стала сімвалам рэпрэсій і няволі, для Усходу — неабходным мерам для захавання дзяржаўнасці.
Заняпад і знос сцяны
У 1980-я гады палітычная сітуацыя ў СССР і краінах Усходняй Еўропы пачала мяняцца. Рэжымы слабелі, і ў лістападзе 1989 года пад націскам народных пратэстаў і міжнароднага ціску сцяна была адкрыта. Гэтую падзею шмат хто ўспрыняў як пачатак канца Халоднай вайны. У 1990 годзе Германія была аб’яднана, і Берлінская сцяна была канчаткова знесена, хоць некаторыя яе часткі захаваліся як мемарыялы.
Берлінская сцяна — гэта важны ўрок для чалавецтва пра тое, як палітычныя канфлікты могуць фізічна і псіхалагічна раз’яднаць народы, але таксама як сілы адзінства і свабоды могуць урэшце перамагчы.