Дзіцячыя траўмы могуць па-рознаму ўплываць на жыццё дарослага чалавека. Некаторыя людзі з такімі траўмамі даволі добра радзяць з імі і ніколі не звяртаюцца па дапамогу псіхолага. Яны самі прыстасоўваюцца да жыцця і вырашаюць свае праблемы. А іншым людзям гэтыя траўмы моцна дакучаюць, яны вымушаны звяртацца да спецыялістаў і часам нават ужываць прэпараты, каб палепшыць свой эмацыйны стан.
PALATNO паразмаўляла з гештальт-тэрапеўтам, дзіцячым і сямейным псіхолагам Сафіяй (імя змененае ў мэтах бяспекі — заўв. PALATNO). Мы даведаліся, па якіх прыкметах можна вызначыць, што ў дарослага чалавека ёсць дзіцячыя траўмы і што рабіць, каб пазбавіцца іх наступстваў.
Прыкметы дзіцячых траўм
Псіхолаг Сафія лічыць, што маркерам дзіцячай траўмы часцей за ўсё з’яўляецца страх.
— Калі ў нейкае месца сваёй псіхікі, свайго жыцця, ментальнай карты складана і не хочацца ісці, падаецца, што там вельмі страшна, — гэта з’яўляецца прыкметай траўмы. Трэба заўсёды памятаць, што траўма так арганізавана, што гэта нейкі матэрыял, які заблакаваны глыбока ў нашай псіхіцы да лепшых часоў. Калісьці гэта было страшна і небяспечна, таму псіхіка адправіла гэта кудысьці далёка, на нейкую далёкую арбіту. Але гэта ўсё да часу, бо псіхіка імкнецца да ацалення, да цэласнасці.
Экспертка адзначае, што ў жыцці чалавека пастаянна будуць сітуацыі і трыгеры, якія рэзануюць з траўмамі і выцягваюць іх на паверхню. Гатоўнасць і рашучасць знаёміцца са сваімі траўмамі з’яўляецца вельмі важнай.
— Гэта больш важна, чым звярнуцца да спецыялістаў. Калі ў чалавека ёсць жаданне ісці і задаваць пытанні, то ўжо не столькі важна, сам ён робіць гэта ці са спецыялістам.
Няўпэўненасць. Крытыка дзіця старэйшага дашкольнага ўзросту і школьнага ўзросту моцна ўплывае на яго самаацэнку ў будучыні. Дарослы чалавек можа адчуваць няўпэўненасць, складанасці ў прыняцці рашэнняў, а таксама страх крытыкі. Калі меркаванне дзіця паважалі, то ў будучыні чалавек будзе адчуваць сябе больш устойліва.
Прыхільнасць. На паводзіны дарослага чалавека таксама ўплываюць раннія разлукі з бацькамі. Калі немаўля або старэйшае дзіця раптам адарвалі ад маці або бацькі — напрыклад, нейкая хвароба са шпіталізацыяй ці іншыя раставанні — гэта можа пераўтварыцца ў траўму прыхільнасці ў будучыні. Такі чалавек у дарослым узросце можа адчуваць трывожную прыхільнасць да свайго партнёра або трывожыцца за сваіх дзяцей. І раставанне для гэтага чалавека можа быць выпрабаваннем, якое ён будзе імкнуцца пазбегнуць.
Страх канфліктаў, напружванне. Сваркі бацькоў, крыкі, ужыванне кепскі слоў — усё гэта сказваецца на эмацыйным стане дзіця. У дарослым узросце такі чалавек будзе адчуваць моцнае напружванне, часам нават несвядомае. Часцей за ўсё ён будзе баяцца розных канфліктаў, баяцца канфліктаваць сам ці, наадварот, стане вельмі канфліктным.
Складанасці са стрыманнем уласных эмоцый і гневу. Чалавек, які сістэматычна падвяргаўся дамашняму гвалту, у дарослым узросце можа мець складанасці са стрыманнем свайго гневу, сваіх эмоцый або наадварот мець моцнае цярпенне, не адчуваць і не разумець сваіх эмоцый. Магчыма сітуацыя, калі чалавек спалучае абодва полюсы. Ён стрымлівае эмоцыі, але ў нейкі момант здараюцца ўспышкі. Чалавек крычыць і можа прымяніць фізічную сілу ў адносінах да іншых людзей. У іншым выпадку, на дзіця маглі не крычаць, але яго і не заўважалі — каралі ігнараваннем. І гэта таксама лічыцца гвалтам і можа стаць моцнай пакутай для дзіця.
Адсутнасць уласных патрэб і жаданняў. Яшчэ адна праява — чалавек не адчувае, не разумее сваіх патрэб. Ён жыве як трэба — па правілах. Калі яго запытацца «Што ты хочаш сам?», то адказу можа не быць. Ад неразумення сябе чалавек адчувае трывожнасць і ўвесь час можа кідацца ў розную актыўнасць ці залежнасць. Страх, трывога застацца сам-насам і немажлівасць выявіць свае патрэбы і жаданні — гэта ўсё адбіваецца на паводзінах чалавека. У стасунках ён будзе раўнаваць свайго партнёра, думаць толькі пра яго і моцна залежыць. Прычын на гэта можа быць шмат. Магчыма, уся яго сям’я жыла так, што ніхто пра свае жаданні і патрэбы не заяўляў. Можа быць і так, што пра патрэбы дзіця ніхто не клапаціўся, і ён вырашыў, што яго патрэбы не важныя. А можа абвінавачвалі ці правакавалі пачуццё сораму, калі дзіця заяўляла пра свае жаданні.
Як даросламу чалавеку справіцца з наступствамі дзіцячых траўм
Перш за ўсё — заўсёды мець цікавасць да самога сябе. Пазнаваць сябе, разважаць з сабой і назіраць за сабой. Важны навык — уменне рэфлексаваць: назіраць за сваім эмоцыямі, усведамляць іх і шукаць пра гэта інфармацыю. Выяўляць тое, што выклікае дыскамфорт, фрустрыруе і замінае, а затым шукаць інфармацыі пра гэтую з’яву. Усё гэта з’яўляецца першымі крокамі дапамогі самому сабе, адзначае экспертка Сафія.
Псіхолаг дадае, што некаторым людзям дастаткова шукаць інфармацыю самому, чытаць артыкулы, кнігі і блогі псіхолагаў. А іншым — не. Некаторыя людзі атрымалі траўмы ў кантакце з людзьмі. У такім выпадку неабходна прапрацаваць іх таксама ў кантакце з чалавекам, які будзе суправаджаць гэты працэс і быць тым, хто назірае і падказвае. Быць тым, хто скажа, што гэта нястрашна і зможа падтрымаць.
Каб вызначыць, ці дасі рады сам чалавек справіцца са сваімі траўмамі, можна ўсталяваць межы: «Столькі я спрабую сам, а калі ў мяне не атрымліваецца, то я іду да спецыяліста». Доўга знаходзіцца ў стане бяссілля — таксама складанае выпрабаванне для псіхікі. Таму, варта спыніцца ў нейкі момант і прызнаць, што патрэбна нейкая дапамога.
— Наяўнасць дзіцячых траўм не перакрэслівае чалавеку дарогу да псіхалагічнага здароўя. Псіхалагічна здаровы чалавек — гэта не той, які не мае ніякіх траўм. Гэта той, хто можа пераадолець іх наступствы, радзіць з жыццём, а яго настрой добры і пазітыўны.
Што варта рабіць, каб выхаваць псіхалагічна здаровае дзіця
Псіхолаг Сафія падкрэслівае, што вырасціць цалкам псіхалагічна здаровага чалавека можна і такія людзі ёсць. Па яе словах, іх выхоўваюць таксама псіхалагічна здаровыя людзі.
— Для гэтага трэба вывучаць сябе, свае дзіцячыя траўмы, як яны ўплываюць на жыццё. Трэба даследаваць, чаго нам не хапіла, і глядзець, як мы рэалізуем гэта ў сваіх стасунках з дзіцёнкам. Гэта шлях — і ён ідзе праз крызіс і складанасці.
Увага і падтрымка. Бацькі павінны заўважаць эмоцыі дзіця. У самым маленькім узросце важна бяспека, каб дзіця своечасова кармілі, клалі спаць, каб ён занадта не пераўзбуджаўся. Трэба, каб дома была добрая атмасфера і ніхто не крычаў.
Калі дзіця падрастае, то важна, каб бацькі дапамагалі яму разбірацца ў тым, што ён адчувае і як рэагуе на свет. Вельмі важна, каб дарослыя падтрымлівалі яго меркаванне і дапамагалі даследаваць жыццё, але вельмі далікатным, не траўматычным спосабам.
Шчырасць. Нават маленькія дзеці здольныя зразумець, што адбываецца. Калі дарослыя не даносяць да іх інфармацыю і хаваюць тое, што адбываецца на самой справе, то дзеці адчуваюць падман. Спачатку трэба справіцца з перажываннямі самому, не баяцца гэтай інфармацыі, а пасля расказаць дзіцяці.
Прыняцце эмоцый. Вельмі важным з’яўляецца таксама прыняцце розных эмоцый дзіця. Даволі часта бацькі хочуць, каб дзеці выказвалі толькі пазітыўныя эмоцыі. Але так не можа быць: дзіця ці адчувае ўсю палітру эмоцый, ці ўсе свае эмоцыі хавае. Вельмі важна таксама дазваляць дзіцяці самастойныя крокі, паколькі частка траўм звязана менавіта з тым, што чалавек не можа прыяднацца да навакольнага асяроддзі. Трэба дазваляць дзіцяці памыляцца.
Дазваляць дзіця прыбліжацца і аддаляцца. Існуюць розныя стэрэатыпы: калі чалавек вырастае, то ён павінен сам спраўляцца з усімі праблемамі і быць самастойным. Дзеці даволі доўга патрабуюць увагі і могуць прыходзіць са сваімі праблемамі да бацькоў. Дарослым таксама патрэбна з кімсьці раіцца, расказваць пра свае турботы. Асабліва ў падлеткавым узросце вельмі актыўна людзі даследуюць наваколле, але інфармацыі пра гэта ім не стае, і яны яшчэ не вельмі добра разумеюць прычынна-следчыя сувязі. І вельмі добра, калі можна абсалютна спакойна, без крытыкі пагаварыць з бацькамі. Важна з павагай ставіцца да таго, што адбываецца, не высмейваць.