7 кастрычніка 1949 года з’явілася Германская Дэмакратычная Рэспубліка — ГДР. Абвяшчэнне ГДР стала адказам на з’яўленне некалькімі месяцамі раней ФРГ… Так Германія стала падзеленая на дзве часткі на 50 гадоў.
PALATNO расказвае, як гэта стала магчымым, і што прывяло да падзелу Германіі.
Падзел на акупацыйныя зоны — пачатак падзелу Германіі?
Пасля капітуляцыі нацысцкай Германіі ў 1945 годзе саюзнікі падзялілі краіну на чатыры акупацыйныя зоны. ЗША, Вялікабрытанія, Францыя і Савецкі Саюз кантралявалі заходнія і ўсходнія часткі краіны. Лічыцца, што падзел на акупацыйныя зоны стаў пачаткам падзелу Германіі на ФРГ і ГДР.
Для аднаўлення і перабудовы Германіі былі вызначаныя асноўныя прынцыпы — палітыка чатырох «Д» (дэнацыфікацыя, дэмілітарызацыя, дэіндустрыялізацыя, дэмакратызацыя). Саюзнікі не праводзілі палітыку чатырох «Д» аднолькава. Хоць гэтыя прынцыпы былі афіцыйна ўзгодненыя на Пастдамскай канферэнцыі, іх рэалізацыя адрознівалася ў кожнай зоне акупацыі.
Амерыканцы праводзілі дэнацыфікацыю найбольш сістэматычна і актыўна. Яны займаліся пошукам нацыстаў і прыхільнікаў нацызму. Разам з амерыканцамі англічане таксама займаліся дэнацыфікацыяй, але ў іх зоне акупацыі былыя члены нацысцкай партыі маглі заставацца на пасадах. Францыя ўвогуле не надта акцэнтавала ўвагу на палітыцы дэнацыфікацыі, а савецкая ўлада займалася ўсталяваннем улады камуністычным структур.
Найбольш цікавай стала дэіндустрыялізацыя. Саюзнікі лічылі, што пазбаўленне Германіі прамысловай магутнасці на кароткатэрміновую перспектыву пазбавіць яе жадання ўзяць рэванш і пачаць яшчэ адну вайну. Амерыканцы і англічане ў хуткім часе зразумелі, што дэіндустрыялізацыя прывяла да эканамічных праблем, таму напрыканцы 1940-х яны змянілі палітыку і стымулявалі аднаўленне эканомікі Заходняй Германіі. Савецкі Саюз лічыў, што прамысловыя аб’екты ў сваёй акупацыйнай зоне трэба дэмантаваць і перавезці ў якасці рэпарацый у СССР.
Саюзнікі пераследавалі розныя мэты ў Германіі. І ўжо тады, яшчэ падчас падзелу Германіі на зоны акупацыі, паміж імі ўзніклі сур’ёзныя рознагалоссі.
Барацьба ідэалогій
Ідэалагічнае процістаянне паміж СССР і заходнімі саюзнікамі з’яўлялася адным з ключавых фактараў, што прывялі да падзелу Германіі — а далей і да халоднай вайны.
Заходнія саюзнікі хацелі аднавіць Германію як аб’яднаную, дэмакратычную і эканамічна моцную дзяржаву. Для іх Германія з’яўлялася часткай заходняга свету. Для саюзнікаў было важна аднаўлення Германіі як стратэгічнага партнёра ў Еўропе, асабліва ва ўмовах, калі галоўнай пагрозай пасля вайны стала камуністычная.
А Савецкі Саюз імкнуўся забяспечыць усталяванне сацыялістычнага рэжыму ў Германіі ці, па меншай меры, стварыць уласную зону ўплыву, у якой кіравала б прасавецкі рэжым. СССР быў зацікаўлены ў тым, каб перашкодзіць узмацненню Германіі як капіталістычнай дзяржавы, бо яна магла стаць калі не пагрозай, то сур’ёзным канкурэнтам.
Спачатку Уінстан Чэрчыль выступіў у Фултане ў 1946 годзе з прамовай пра «жалезную заслону», якая падзяліла Еўропу. Прамова прэм’ер-міністра Вялікабрытаніі стала сімвалам пачатку халоднай вайны. На наступны год была абвешчаная «Дактрына Трумэна» — амерыканцы заявілі аб намеры стрымаць распаўсюд камунізму ва ўсім свеце: так ЗША падтрымала краіны, якія супраціўляліся савецкаму ўплыву. У 1948 годзе быў прыняты План Маршала, згодна з якім заходнія саюзнікі прадаставілі вялікую фінансавую дапамогу краінам Заходняй Еўропы (і Германіі таксама) для эканамічнага аднаўлення. У гэтым плане савецкая ўлада бачыла спробу кансалідацыі заходняга блоку.
Самым яскравым прыкладам ідэалагічнага супрацьстаяння стаў Берлінскі крызіс 1948-1949 гадоў. Савецкі Саюз заблакаваў заходнія сектары Берліны — гэта была спроба прымусіць заходніх саюзнікаў пакінуць горад. Аднак Захад арганізаваў так званы «Паветраны мост», які дазволіў забяспечваць Заходні Берлін харчаваннем і іншымі рэсурсамі.
ФРГ стварылі раней чым ГДР. Чаму?
З-за рознагалоссяў саюзнікі вырашылі аб’яднаць зоны акупацыі, каб больш эфектыўна кіраваць і аднаўляць Германію. У 1947 годзе амерыканцы і брытанцы аб’ядналі свае зоны ў Бізонію — гэта быў першы крок да стварэння адзінага заходняга кіравання. На наступны год французская зона далучылася да Бізоніі, і цяпер аб’яднаныя зоны сталі называцца Трызоніяй.
У тым жа 1948 годзе заходнія саюзнікі ўвялі новую валюту — нямецкую марку. Гэта дапамагло стабілізаваць эканоміку і спыніць гіперінфляцыю, якая ўзнікла пасля вайны. Савецкі Саюз успрыняў грашовую рэформу як пагрозу, таму СССР увёў у сваёй зоне акупацыю сваю валюту.
Грашовая рэформа стала паваротным момантам, які прывёў да ўсё больш яўнага падзелу Германіі на дзве эканамічныя і палітычныя сістэмы. Тады СССР пачаў і блакіроўку Заходняга Берліну — Берлін быў у савецкай зоне акупацыі, хоць і падзяляўся на чатыры акупацыйныя зоны паміж саюзнікамі.
На фоне блакады Берліна, якая працягвалася амаль год, заходнія саюзнікі пачалі стварэнне асобнай заходнегерманскай дзяржавы. У 1948 годзе стварылі Парламенцкую раду ў Боне, дзе распрацоўвалася Канстытуцыя.
23 мая 1949 года была абвешчаная Федэратыўная Рэспубліка Германія. Яе сталіцай стаў Бон. Праз некалькі месяцаў адбыліся выбарамі, на якіх абралі канцлера Конрада Адэнаўэра. Яшчэ пазней, у 1955-м, ФРГ стала членам НАТА.
ГДР стала адказам і новым вітком у халоднай вайне
У савецкай зоне акупацыі яшчэ ў 1946 годзе Камуністычная партыя і Сацыял-дэмакратычная партыя аб’ядналіся ў Сацыялістычную адзіную партыю Германіі (скарочана — СЕПГ). СЕПГ стала галоўнай палітычнай сілай у савецкай зоне акупацыі.
Калі саюзнікі падрыхтоўвалі стварэнне ФРГ, СССР пачаў рэалізоўваць план па стварэнні ўласнай дзяржаўнай структуры на ўсходзе Германіі. У Боне працавалі над Канстытуцыяй ФРГ, а СЕПГ працаваў над стварэннем сваёй асобнай дзяржавы.
7 кастрычніка 1949 года была абвешчаная Германская Дэмакратычная Рэспубліка. Сталіцай абвясцілі Берлін, хоць яго заходняя частка заставалася пад кантролем саюзнікаў.
Стварэнне ГДР стала непасрэдным адказам на стварэнне ФРГ і часткай ідэалагічнага і палітычнага супрацьстаяння ў рамках халоднай вайны. ГДР цалкам кантралявалася Савецкім Саюзам на працягу свайго існавання.