У 1972 годзе Іван Шамякін і Іван Мележ сталі народнымі пісьменнікамі. Яны абодва паходзілі з Гомельшчыны, абодва прайшлі Другую сусветную вайну і пачыналі пісаць у ваенны перыяд. У іх былі розныя творы і погляды на жыццё, але яны любілі і паважалі беларускую мову. Абодва хацелі, каб у Беларусі была яна адна — народная, беларуская мова, выступалі супраць русіфікацыі.
PALATNO расказвае пра Шамякіна і Мележа.
Іван Шамякін: «Загіне мова — загіне народ»
Іван Шамякін нарадзіўся 30 студзеня 1921 года ў вёсцы Карма, што на Гомельшчыне.
Перад пачаткам Другой сусветнай вайны скончыў гомельскі тэхнікум. У гады вайны служыў у Чырвонай Арміі, а таксама пачаў друкавацца ў армейскіх выданнях. Пасля вайны працаваў настаўнікам, паралельна вучыўся ў Гомельскім педагагічным інстытуце.
Пісьменнік быў крытычна настроены да русіфікатарскай палітыкі, асабліва Пятра Машэрава. Ён адкрыта выказваў занепакоенасць заняпадам беларускай мовы і абыякавасцю кіраўніцтва: «Баюся, руская мова выцесніць нашу родную беларускую. Ненармальна. Бо загіне мова — загіне народ. Знікне нацыя!»
У перыяд пасля абвяшчэння незалежнасці Беларусі Шамякін падтрымаў бел-чырвона-белы сцяг, аднак не змог прыняць герб «Пагоню», бо лічыў, што ён не адпавядае сучаснасці.
А яшчэ ў сваіх успамінах Шамякін крытычна ацэньваў уласнага бацьку. Называў яго чалавекам жорсткім і неахвотным да працы. Маці ж, наадварот, быў вельмі прыхільны, дараваў ёй нават пакаранні.
Памёр 14 кастрычніка 2004 года.
Пра што пісаў Шамякін? Іван Шамякін быў адным з найбольш вядомых беларускіх пісьменнікаў савецкага перыяду. У сваёй творчасці акцэнтаваў увагу на тэмах гераізму, вайны і сацыяльнай несправядлівасці. У большасці твораў Шамякіна яго героі шукаюць справядлівасць і сэнс жыцця.
«Глыбокая плынь». Раман апісвае падзеі Другой сусветнай вайны — ад яе пачатку да вызвалення Беларусі. Галоўнымі героямі становяцца члены сям’і Маеўскіх, якія становяцца актыўнымі ўдзельнікамі партызанскага руху. Таццяна Маеўская ідзе ў партызаны, бо забівае двух паліцаяў, а яе бацька Карп кідае гранаты ў казарму немцаў. Радзведчык Андрэй Буйскі здзяйсняе гераічныя подзвігі. Побач з героямі аўтар малюе вобразы здраднікаў і прыстасаванцаў. Раман прынёс Шамякіну вядомасць, хоць пазней крытыкі адзначалі недахопы.
«Сэрца на далоні». Летам на дачы жывуць сем’і сяброў — пісьменніка Кірыла Шыковіча і хірурга Антона Яраша. Шыковіч хоча напісаць пра падпольны рух, але сутыкаецца з супрацівам старшыні гарвыканкама Гукана і сумненнямі Яраша. Яраш раскрывае сябру, як у гады вайны забіў начальніка паліцыі і быў выратаваны Зосяй Савіч. Яраш дапамагае Зосі Савіч, што выклікае плёткі і пагаршэнне адносін унутры сям’і Ярашей. У гэты час Шыковіч знаходзіць сведак, што даказваюць невінаватасць доктара Савіча, якога калісьці ачарніў Гукан. Шыковіч не паведамляе пра гэта Гукану, а ідзе да партыйнага сакратара. У фінале Зося знікае, каб не шкодзіць Ярашу. Жонка Яраша разумее яе ўчынак і супакойваецца. У сям’і Яраша надыходзіць прымірэнне. Славік, сын Шыковіча, які ледзь не загінуў у аварыі, нарэшце пераасэнсоўвае сябе.
Іван Мележ і яго «Палеская хроніка»
Іван Мележ нарадзіўся 8 лютага 1921 года ў вёсцы Глінішча на Гомельшчыне.
У 1939 годзе паступіў у Маскоўскі інстытут гісторыі, філасофіі і літаратуры, аднак ужо на першым курсе яго прызвалі ў армію. Прайшоў праз Другую сусветную вайну, быў цяжка паранены пад Растовам, пасля чаго служыў і працаваў у тыле.
Сваю літаратурную дзейнасць пачынаў з вершаў, друкаваўся яшчэ да вайны. У час вайны звярнуўся да прозы, якая і стала галоўным напрамкам яго творчасці.
Асаблівую прыхільнасць да яго твораў выказвала Ларыса Геніюш. Спачатку Мележа, як маладога пісьменніка, не ўспрымалі сур’ёзна яго калегі. Нават знакаміты раман «Людзі на балоце» выклікаў сумнеў у іншых пісьменнікаў, але з часам яго прызналі як шэдэўр беларускай прозы.
Мележ, як і Шамякін, выступаў супраць русіфікацыі, лічыў яе адной з галоўных пагроз для Беларусі. У Івана Шамякіна былі цёплыя адносіны з цешчай, якая шмат у чым дапамагала сям’і: гатавала, падтрымлівала строгую дыету пісьменніка. Паводле ўспамінаў дачкі Шамякіна, уся гаспадарка трымалася на бабулі.
Іван Мележ памёр 9 жніўня 1976 года.
Пра што пісаў Мележ? Іван Мележ быў адной з цэнтральных постацей у беларускай літаратуры мінулага стагоддзя. Ён працаваў у розных жанрах: паэзія, проза, драматургія. Аднак найбольш выбітным творам мастацтва стала «Палеская хроніка». У сваіх творах Мележ імкнуўся паказаць унутраны свет чалавека, яго сувязь з роднай зямлёй. Тэксты пісьменніка вызначаюцца глыбокім псіхалагізмам, мастацкай дакладнасцю.
«Палеская хроніка». Іван Мележ стварыў шэдэўр беларускай літаратуры — трылогію «Палеская хроніка», у якую ўвайшлі раманы «Людзі на балоце», «Подых навальніцы», «Завеі, снежань». У іх пісьменнік звярнуўся да жыцця роднага Палесся, паказаў складаныя лёсы людзей у часы пераломных падзей 1920-х гадоў: рэвалюцыя, калектывізацыя, сацыяльныя перамены. Цэнтральнымі вобразамі сталі Васіль Дзятлік і Ганна Чарнушка.