За апошнія дзесяць гадоў у Беларусі педафілы здзейснілі больш за 5,6 тысяч злачынстваў на сексуальнай глебе ў адносінах да непаўналетніх. Калі ў 2012 годзе такіх злачынстваў было 38, то ў 2022 годзе лічба вырасла да 1 089. На самой справе, выпадкаў сексуальнага гвалту над дзецьмі нашмат больш, паколькі ў міліцэйскую статыстыку трапляюць толькі тыя, якія завяршыліся судом.
PALATNO расказвае, чаму ў апошнія гады ў Беларусі сталі выяўляць больш педафілаў і як выглядае сітуацыя ў іншых краінах.
Змест
Колькі ў Беларусі педафілаў
Паводле статыстыкі Міністэрства ўнутраных спраў Беларусі, колькасць злачынстваў, учыненых педафіламі ў дачыненні да непаўналетніх, за апошнія 10 гадоў павялічылася ў 28 разоў.
У 2012 годзе зарэгістравалі 38 выпадкаў, у 2017 годзе ў Беларусі дзеці падвяргаліся гвалту ўжо 581 раз, пры гэтым 361 злачынства адносілася да катэгорыі цяжкіх і асабліва цяжкіх.
У 2021 годзе пацярпелымі ў злачынствах супраць палавой недатыкальнасці або палавой свабоды прызналі больш за 695 дзяцей.
За 12 месяцаў 2022 года расследавалі 1 089 злачынстваў, учыненых супраць палавой недатыкальнасці або палавой свабоды непаўналетніх, больш за палову гэтых злачынстваў учынілі да дзяцей ва ўзросце да 14 гадоў.
У Беларусі за амаль шэсць месяцаў 2023 года затрымалі шэраг людзей, якіх абвінавачваюць у згвалтаванні непаўналетніх. Напрыклад, у сакавіку ў адным з беларускіх гарадоў затрымалі выхавацеля, які на працягу дзесяці гадоў гвалтаваў дзяцей. Вядома як мінімум пра 70 ахвяр. У гэтым жа годзе ў Гомелі затрымалі 22-гадовага мужчыну, якога абвінавацілі ў 41 эпізодзе супраць палавой недатыкальнасці непаўналетніх. Вядома таксама пра затрыманне трэнера па тэквандо ў адной са школ у Пружанах, які здзяйсняў гвалтоўныя дзеянні сексуальнага характару ў дачыненні да малалетніх з 2018 па 2021 год. Яшчэ аднаго мужчыну, датычнага да гвалтоўных дзеянняў сексуальнага характару ў дачыненні да малалетняй, затрымалі ў Дзятлаўскім раёне. У размове з супрацоўнікамі міліцыі дзяўчынка расказала, што з лета 2022 года мужчына, калега яе мамы па працы, рабіў з ёй непрыстойныя рэчы на тэрыторыі фермы.
Сярод найбольш гучных гісторый сексуальнага гвалту над дзецьмі за дзесяць гадоў быў выпадак з экс-кіраўніком міжнароднай дабрачыннай грамадскай арганізацыі «У дапамогу дзецям-сіротам» Вячаславам Давыдовічам. Яго абвінавацілі ў здзяйсненні злачынстваў супраць палавой недатыкальнасці непаўналетніх, а таксама шэрагу злачынстваў эканамічнай накіраванасці. Па сукупнасці злачынстваў Давыдовіча прысудзілі да 5 гадоў пазбаўлення волі ў калоніі агульнага рэжыму.
У 2018 годзе суд Барысаўскага раёна прызначыў пакаранне 50-гадоваму настаўніку фізікі ў выглядзе 12 гадоў папраўчай калоніі ўзмоцненага рэжыму за сексуальны гвалт над непаўналетнімі навучэнцамі гімназіі. Вядома, што мужчына запрашаў да сябе дадому хлопчыкаў і здзяйсняў з імі дзеянні сексуальнага характару. Пацярпелымі прызнаныя два дзіцяці 10 і 11 гадоў.
У тым жа годзе затрымалі мужчыну, які на працягу 20 гадоў калекцыяніраваў і распаўсюджваў дзіцячую парнаграфію, а таксама гвалтаваў дзяцей і сам здымаў гэта на камеру. Пасля заканчэння ВНУ малады чалавек афіцыйна не працаўладкаваўся. Асноўны даход ён атрымліваў ад продажу порнаматэрыялаў у інтэрнэце. У пачатку 2000-х ён разам са знаёмым з ЗША выехаў у Камбоджу. Там у адной з устаноў яны гвалтавалі дзяцей і здымалі гэта на відэа. У 2011 годзе мужчына пераехаў ва Украіну, дзе праз нейкі час трапіў за краты за распаўсюд парнаграфіі. Пасля гэтага ён вярнуўся ў Беларусь і актывізаваў кантакты з педафіламі з іншых краін. Ён таксама стварыў дзясятак фальшывых акаўнтаў у сацсетках: перапісваўся са школьніцамі і прапаноўваў уступіць у інтымныя адносіны за грошы. У 2015 годзе мужчына пазнаёміўся з дзвюма сёстрамі з Наваполацка, кожная з якіх выхоўвала па дачцэ. Дзяўчынкам было 2 і 4 гады. Неўзабаве ён пачаў жыць з адной з сясцёр і арганізаваў хатнюю порнастудыю. Тры гады ён сістэматычна гвалтаваў дзяўчынак, здымаў гэта на відэа і прадаваў ролікі ў закрытых сетках па 30 долараў. Беларус таксама арганізоўваў платныя секс-туры для педафілаў-замежнікаў і дапамагаў ім падчас такіх візітаў здымаць порнаматэрыялы. Маці дзяўчынак, па словах праваахоўнікаў, не толькі ведалі пра тое, што адбываецца, але і дапамагалі педафілу гвалтаваць дзяцей і здымаць на відэа. За гэта яны атрымлівалі грошы.
У 2019 годзе з’явілася гісторыя 33-гадовага беларуса, які з 7 да 15 гадоў быў ахвярай педафіла, свайго стрыечнага брата. Думкі пра тое, што гэтага выбару хлопец не рабіў і што гэта быў гвалт, з’явіліся, калі яму было 22 гады. «Кантакты былі аральнага і анальнага характару, прычым з абодвух бакоў. Ён навучыў мяне мастурбаваць і выкарыстоўваць падручныя прадметы ў якасці інтымных цацак», — цытуе пацярпелага Радыё Свабода.
Падобных выпадкаў на самой справе нашмат больш. Злачынствы на сексуальнай глебе ў дачыненні да малалетніх, як правіла, выяўляюцца толькі па заявах грамадзян, зваротах ўстаноў адукацыі і арганізацый аховы здароўя.
Педафілаў у Беларусі стала больш?
Цяпер раскрыццём злачынстваў у сферы педафіліі, распаўсюджвання дзіцячай парнаграфіі і звычайнай парнаграфіі ў Беларусі займаецца аддзел па наркакантролі і супрацьдзеянні гандлю людзьмі.
Паводле інфармацыі МУС, гэты аддзел атрымлівае інфармацыю пра ахвяр педафілаў і пра магчымыя новыя злачынствы з архіваў перапісак затрыманых і гісторый іх браўзераў. Лічыцца, што колькасць выяўленых злачынстваў павялічылася з-за прафілактычна-інфармацыйных мерапрыемстваў сярод насельніцтва.
Аператыўнікі манітораць спецыяльныя сайты, яны сталі больш уважліва ставіцца да сігналаў аб магчымым сексуальным гвалце, у тым ліку ад сведак, якія заўважылі падазроныя паводзіны або даведаліся пра перажыванні ахвяры.
Некаторыя злачынныя эпізоды доўжацца гадамі, таму што могуць адсутнічаць біялагічныя сляды, якія б пацвердзілі факт гвалту. Яшчэ адна праблема — дзеці баяцца расказаць пра перажыты гвалт нават самым блізкім людзям.
Ёсць версія, што ў Беларусі выпрацавалі спецыяльную методыку для выяўлення педафілаў. У гэтай методыцы задзейнічаныя педагогі, медыкі, супрацоўнікі пракуратуры, участковыя інспектары міліцыі, узмоцнены штат упраўлення па супрацьдзеянні гандлю людзьмі. Напрыклад, у Віцебску барацьбой з педафіліяй займаюцца 11 спецыяльна навучаных супрацоўнікаў. Яны рэгулярна праходзяць стажыроўку ў адпаведным міжнародным навучальным цэнтры пры Акадэміі МУС, сваім досведам з імі дзеляцца прафесіяналы з Вялікабрытаніі, Германіі і Францыі.
Генеральная пракуратура Беларусі ўстанавіла, што амаль кожнае чацвёртае дзіця, якое пацярпела ад сексуальнага гвалту, выхоўвалася ў нядобранадзейнай сям’і.
Кіраўнік BYPOL Аляксандр Азараў казаў, што колькасць выпадкаў супрацьпраўных дзеянняў у дачыненні да непаўналетніх з парушэннем іх палавой недатыкальнасці расце, таму што гадоў восем таму гэтая катэгорыя злачынстваў не вылучалася як асобная. Толькі цяпер ёй мэтанакіравана сталі займацца работнікі падраздзяленняў па наркакантролі і процідзеянні гандлю людзьмі.
Як наказваюць за такія злачынствы ў Беларусі
За палавыя зносіны і іншыя дзеянні сексуальнага характару з непаўналетнімі ў Беларусі ёсць крымінальная адказнасць. Ступень палавой сталасці, папярэднія паводзіны, наяўнасць сексуальных кантактаў у мінулым і іншыя падобныя абставіны не маюць ніякага значэння. Для людзей, якіх абвінавачваюць у педафіліі, артыкул 168 КК Беларусі прадугледжвае два віды пакарання — абмежаванне волі на тэрмін ад двух да чатырох гадоў або пазбаўленне волі на тэрмін ад двух да пяці гадоў.
У 2023 годзе ў Беларусі распрацавалі і зацвердзілі клінічны пратакол, які змяшчае алгарытм лячэння педафіліі, у тым ліку прымяненне хімічнай кастрацыі. Прымусовая хімічная кастрацыя, на думку сілавікоў, адпудзіць патэнцыйных гвалтаўнікоў. Прызначацца яна будзе па рашэнні суда як крайняя мера, пры гэтым не адмяняючы асноўнае пакаранне ў выглядзе пазбаўлення волі.
Хімічная кастрацыя будзе праводзіцца з дапамогай антыандрагенаў, таксама прадугледжаная псіхатэрапія асуджаных за педафілію. «У адрозненне ад хірургічнай кастрацыі, якая выклікае незваротныя змены, антыандрагенная тэрапія дазваляе кантраляваць паталагічныя формы сексуальнай цягі і паводзін», — паведамляюць у Міністэрстве аховы здароўя.
А што ў іншых краінах?
Польшча
У Польшчы дзяржаўная камісія па барацьбе з сексуальнай эксплуатацыяй непаўналетніх высвятляе выпадкі сексуальнага гвалту над дзецьмі і праводзіць прафілактычныя і выхаваўчыя мерапрыемствы. Згодна першай справаздачы камісіі за 2022 год, у 38% спраў злачынцам быў член сям’і, а з другой справаздачы вынікае, што самая вялікая група педафілаў назіраецца сярод святароў.
У 2010 годзе ў Польшчы агульная колькасць непаўналетніх, якія сталі ахвярамі сексуальных злачынстваў, склала 6,8 тысячы, а ў 2011 лічба павялічылася да 8,1 тысячы.
Дадзеныя паказваюць, што ў 2017 годзе за злачынствы супраць сексуальнай свабоды асудзілі 1 824 чалавека, з іх 517 былі асуджаныя за сексуальныя адносіны з непаўналетнімі.
У 2022 годзе камісія разглядала 513 спраў, у тым ліку 318 новых — прынятых з 25 ліпеня мінулага года. За 12 месяцаў камісія накіравала ў пракуратуру 96 апавяшчэнняў аб верагоднасці здзяйснення злачынства, у тым ліку 2 паведамленні тычыліся пытання аб утойванні інфармацыі аб педафіліі.
За сексуальныя адносіны з непаўналетнімі ў Польшчы, згодна з артыкулам 93f § 1 КК, прадугледжваецца хімічная кастрацыя. Яна можа доўжыцца акрэслены тэрмін ці да канца жыцця асуджанага. Тэрапію могуць спыніць у выпадку пагрозы здароўю або жыццю чалавека, якога лечаць.
Па дадзеных Міністэрства юстыцыі, колькасць асуджаных за сексуальныя адносіны з непаўналетнімі значна скарацілася. Па словах амбудсмэна, гэта звязана з тым, што «крымінальная палітыка да 2015 года была не занадта строгай».
Таксама ў Польшчы з 1 студзеня 2018 года ў адкрытым доступе знаходзяцца імёны і іншыя дадзеныя найбольш небяспечных гвалтаўнікоў і педафілаў. Гэтыя дадзеныя размяшчаюцца ў інтэрнэце — у агульнадаступнай частцы рэестра асоб, якія ўчынілі злачынствы на сексуальнай глебе.
Германія
Што датычыцца Германіі, то за 2021 год сексуальнаму гвалту падвергліся больш за 15,5 тысячы дзяцей. Нямецкая паліцыя зафіксавала значнае павелічэнне колькасці выпадкаў педафіліі ў 2021 годзе ў параўнанні з папярэднім годам. Паводле справаздачы, яна вырасла на 6,3%. Па словах кіраўніка Федэральнага ўпраўлення крымінальнай паліцыі Хольгера Мюнха, гадавыя лічбы ахопліваюць толькі частку выпадкаў, пра якія вядома паліцыі — рэальныя лічбы нашмат вышэй. Паводле ацэнак уладаў, ад аднаго да двух вучняў у школьным класе ў Германіі падвяргаюцца сексуальнаму гвалту.
У Германіі таксама распрацавалі Прафілактычны Праект Dunkelfeld (PPD) для прадастаўлення клінічных паслуг і падтрымкі асобам, якія адчуваюць сексуальную цягу да дзяцей (педафілаў і гебефілаў) і маюць патрэбу ў дапамозе ў стрымліванні сваіх сексуальных інстынктаў. Праект пачаўся ў Берліне ў чэрвені 2005 года з маштабнай кампаніі ў сродках масавай інфармацыі па ўсталяванні кантактаў з педафіламі і гебефіламі, якія мелі патрэбу ў дапамозе лекараў для лячэння. Кампанія абяцала бясплатнае канфідэнцыйнае з медыцынскага пункту гледжання лячэнне. Першапачаткова праект фінансаваўся фондам Volkswagen, а з 2008 года атрымлівае фінансавую падтрымку ўрада Германіі. Слоган праекта гучыць так: «Вы не вінаватыя з-за сексуальнага жадання, але вы несяце адказнасць за сексуальныя паводзіны. Ёсць дапамога! Не станавіся злачынцам!».
Да 2012 года да сексуальных злачынцаў прымянялася хірургічная кастрацыя. Але гэтую практыку адмянілі ў адказ на крытыку з боку Камітэта Савета Еўропы па прадухіленні катаванняў і бесчалавечных або прыніжаючых годнасць пакаранняў. Цяпер у Германіі практыкуюць толькі хімічную кастрацыю.
ЗША
У ЗША толькі за першыя тры месяцы 2023 года справаздача Дэпартамента сведчыць аб 51 выпадку сексуальнага гвалту, у параўнанні з 28 выпадкамі за такі самы перыяд у 2022 годзе. У мінулым годзе Дэпартамент зафіксаваў 391 выпадак жорсткага абыходжання з дзецьмі, амаль палова з іх была звязана альбо з фізічным, альбо з сексуальным гвалтам.
Гэты рэзкі рост колькасці зарэгістраваных выпадкаў можа быць вынікам намаганняў па папулярызацыі нацыянальных гарачых ліній Дэпартамента сацыяльных службаў, куды людзі могуць паведамляць аб жорсткім абыходжанні.
Паводле інфармацыі Дзіцячага ацэначнага цэнтра (The Children’s Assessment Center) структура сям’і з’яўляецца найбольш важным фактарам рызыкі сексуальнага гвалту над дзецьмі. Дзеці, якія жывуць з двума біялагічнымі бацькамі, якія знаходзяцца ў шлюбе, падвяргаюцца нізкай рызыцы жорсткага абыходжання. Рызыка ўзрастае, калі дзеці жывуць з прыёмнымі бацькамі або з бацькам-адзіночкам. Дзеці, якія жывуць без абодвух бацькоў (прыёмныя дзеці), у 10 разоў часцей падвяргаюцца сексуальнаму гвалту, чым дзеці, якія жывуць з абодвума біялагічнымі бацькамі. Дзеці, якія жывуць з адным з бацькоў, у якога ёсць сужыцель-партнёр, падвяргаюцца найбольшай рызыцы: у іх у 20 разоў больш шанцаў стаць ахвярамі сексуальнага гвалту, чым у дзяцей, якія жывуць з абодвума біялагічнымі бацькамі.
Раса і этнічная прыналежнасць з’яўляюцца важным фактарам пры выяўленні выпадкаў сексуальнага гвалту. Напрыклад, афраамерыканскія дзеці падвяргаюцца амаль у два разы большай рызыцы сексуальнага гвалту, чым белыя дзеці.
Дзеці ў сем’ях з нізкім сацыяльна-эканамічным статусам у тры разы часцей становяцца ахвярамі педафілаў. У большасці даследаванняў паведамляецца, што дзеці-інваліды таксама падвяргаюцца большай рызыцы сексуальнага гвалту. Апошняе даследаванне ў ЗША выявіла выпадкі сексуальнага гвалту над дзецьмі з абмежаванымі магчымасцямі толькі ў два разы радзей, чым у іх аднагодкаў, якія не з’яўляюцца інвалідамі. А ў дзяцей, якія жывуць у сельскай мясцовасці, амаль у два разы больш шанцаў быць ідэнтыфікаванымі як ахвяры сексуальнага гвалту.
У ЗША барацьбой са злачынствамі і сексуальным гвалтам у адносінах да дзяцей, а таксама даследаваннямі, прадстаўленнямі статыстычных дадзеных грамадскасці, палітыкам і супрацоўнікам праваахоўных органаў займаецца Даследчы цэнтр па злачынствах супраць дзяцей (CCRC).
Таксама ў ЗША прымяняецца хімічная кастрацыя, да якой упершыню звярнуліся ў 1996 годзе ў Каліфорніі. Паводле законаў штата, да хімічнай кастрацыі пасля вызвалення з турмы ў абавязковым парадку падлягае любы педафіл, якога асудзілі другі раз за сексуальную сувязь з дзіцём ва ўзросце да 13 гадоў. У штаце Тэхас з 1997 года на добраахвотнай аснове таксама ўжываецца хірургічная кастрацыя.
Акрамя таго, пасля вызвалення з-за кратаў асуджаных за педафілію ставяць на ўлік па месцы жыхарства. Інфармацыя пра тое, дзе яны пражываюць, і іх фатаграфіі знаходзяцца ў адкрытым доступе ў нацыянальнай базе дадзеных у інтэрнэце.
У 14 штатах ім забаронена сяліцца ў непасрэднай блізкасці ад школ і прыпынкаў школьных аўтобусаў, дзіцячых садкоў або пляцовак. Існуе спецыяльная рассылка, дзякуючы якой бацькі могуць даведацца пра тое, ці не жыве паблізу педафіл.