Калі ўявіць Сусвет як адзенне чалавека, то галаўны ўбор, вядома ж, быў бы наверсе. Яна была б своеасаблівым знакам сувязі паміж зямным і нябесным. Звычайная шапка, якая сёння падаецца толькі дэталлю нашага гардэроба, у традыцыйнай культуры беларусаў мела глыбокі сэнс.
PALATNO расказвае пра тое, як шапка паказана ў беларускай культуры.
Шапкі, мужчыны і жанчыны
Шапка заўжды асацыявалася з мужчынскім светам. Яна абазначала закрытую, абароненую прастору: то бок, была сімвалам унутранай самастойнасці і бяспекі. Лічылася, што шапка магла адганяць злых духоў і засцерагала свайго ўладальніка.
Мужчына без шапкі ўспрымаўся як чалавек без абароны. Часам нават як істота, якая кантактуе з іншым светам: перад нябожчыкам — знак духоўнага злучэння, у храме — адкрытасць перад Богам, перад знаёмым — павага.
Народная беларуская культура выпрацавала цэлы кодэкс «шапкавай» этыкі. У шапцы нельга есці, бо будуць лічыць дурнем. Шапку нельга класці на стол, каб не пачалася сварка ці шкода. Шапку нельга круціць на кулаку, бо ў адваротным выпадку будзе балець галава.
Жанчынам забаранялася насіць мужчынскія шапкі, бо гэта магло «пераблытаць» пол і прыцягнуць нячыстую сілу. Маладой дзяўчыне ўвогуле не варта было надзяваць мужчынскую шапку, бо лічылася, што яна сем гадоў не выйдзе замуж або выйдзе замуж за ўдаўца.
ЧЫТАЙЦЕ ЯШЧЭ:
Рай і пекла. Якімі яны былі ва ўяўленні продкаў беларусаў?
Бог, маці, тры дзяўчыны з вянкамі. Як беларусы верылі ў долю
Конь — памочнік ваяра і селяніна, магічны партнёр у казках. Якім бачылі беларусы свайго скакуна
Магія шапкі
У народных уяўленнях галаўны ўбор мог быць «памежным» прадметам, які спалучае свой і чужы свет, жывых і нябожчыкаў. Недарэмна ў беларускай міфалогіі істоты з іншага свету — чорт, дамавік, кладнік — вылучаліся ці незвычайнай шапкай, ці яе адсутнасцю.
Шапка працавала і як магічны інструмент. Напрыклад, яе выкарыстоўвалі ў абрадах на Каляды, клалі пад галаву для абароны ці для таго, каб убачыць нячыстую сілу. У беларускім фальклоры шапка бачылася як сімвал улады, сілы і пераходу паміж нашым і іншым светам.
У пэўных сітуацыях шапка замяняла самога чалавек. Так, над ёй маглі чытаць малітвы, у яе пераносілі імя дзіцяці, атрыманае ад святара. У народзе казалі: «Чыя шапка на ком, той будзе на той» — існавала ўяўленне, што шапка нясе асабістую энергетыку чалавека. На вяселлі шапка станавілася своеасаблівай метафарай шлюбу і пераходу ў новы стан: адкрытая галава была сімвалам чысціні, а пакрытая была ўваходам у новы свет сацыяльных адносін.