Вы чытаеце:
Апошняе рашэнне — за Лукашэнкам. Смяротнае пакаранне ў Беларусі: як забіваюць асуджаных стрэлам у галаву

Апошняе рашэнне — за Лукашэнкам. Смяротнае пакаранне ў Беларусі: як забіваюць асуджаных стрэлам у галаву

смяротнае пакаранне ў беларусі

Беларусь — адзіная краіна СНД і Еўропы, дзе дагэтуль прымяняецца смяротнае пакаранне. Заходнія краіны і міжнародныя арганізацыі патрабуюць ад беларускіх уладаў адмовіцца ад такой меры пакарання. Вядома, што сярод мноства судовых рашэнняў ёсць і памылковыя. PALATNO расказвае, колькі людзей ужо расстралялі ў Беларусі з 1996 года, за што прывялі ў выкананне гэтыя прысуды і ці могуць пакараць смерцю «за палітыку».

За што могуць расстраляць у Беларусі

На рэферэндуме 1996 года за смяротнае пакаранне ў Беларусі прагаласавала больш за 80% выбаршчыкаў.

У 1997 годзе ў крымінальным кодэксе як альтэрнатыва смяротнаму пакаранню з’явіліся 25-гадовы і пажыццёвы турэмныя тэрміны за асабліва цяжкія злачынствы. Гэта значыць, што да 1997 года такой альтэрнатывы не існавала.

Афіцыйнай інфармацыі аб тым, колькі людзей расстралялі ў Беларусі — няма. Гэтыя дадзеныя не раскрываюцца. Але па звестках праваабаронцаў і журналістаў, з 1990 года па 2020 год у Беларусі да расстрэлу прысудзілі больш за 400 чалавек. У сярэдзіне 1990-х колькасць вынесеных смяротных прысудаў даходзіла да 47 у год, у апошнія некалькі гадоў гэтая лічба вагаецца ад нуля да чатырох. Гэта звязваюць з тым, што суддзі ўсё часцей сталі замяняць смяротнае пакаранне пажыццёвым зняволеннем.

Смяротнае пакаранне прадугледжваюць 12 артыкулаў Крымінальнага кодэкса, але ў кожным выпадку ёсць альтэрнатывы.

Часцей за ўсё да смяротнага пакарання прысуджаюць за забойства з асаблівай жорсткасцю двух і больш чалавек. Жанчын, падлеткаў да 18 гадоў і мужчын, якім на момант вынясення прысуду споўнілася 65, не расстрэльваюць.

25 сакавіка 2023 года ў сілу ўступілі папраўкі ў кодэксы аб крымінальнай адказнасці, якія прадугледжваюць смяротнае пакаранне для чыноўнікаў і вайскоўцаў за дзяржаўную здраду, а таксама крымінальную адказнасць за прапаганду тэрарызму і дыскрэдытацыю арміі.

Галоўная мэта прынятага дакумента — «узмацненне процідзеяння злачынствам экстрэмісцкай (тэрарыстычнай) і антыдзяржаўнай накіраванасці».

Што тычыцца памілавання, вядома пра два выпадкі, калі па рашэнні Лукашэнкі чалавеку замянілі расстрэл на працяглы тэрмін зняволення.

Першы выпадак — справа Дзмітрыя Хархаля, які ў 1994 годзе забіў двух чалавек у Мінску. Смяротнае пакаранне яму замянілі на 15 гадоў калоніі. Да 1998 года гэта быў максімальны тэрмін, іншай альтэрнатывы расстрэлу не існавала.

смяротнае пакаранне
Дзмітрый Хархаль. Фота: kp.ru

У 2021 годзе Лукашэнка памілаваў братоў Іллю і Станіслава Косцевых, якія ў красавіку 2018 года жорстка забілі суседку. Для таго, каб схаваць сляды злачынства, яны падпалілі яе дом. Расстрэл замянілі на пажыццёвы тэрмін.

смяротнае пакаранне
Ілля і Станіслаў Косцевы. Фота: news.zerkalo.io

Кожную справу разглядае спецыяльная камісія па памілаванні, куды ўваходзяць прадстаўнікі сілавых структур, Вярхоўнага суда, Мінюста, адвакатуры і навукоўцы, аднак канчатковае рашэнне — за Лукашэнкам. Пра рашэнне асуджаным паведамляюць непасрэдна перад расстрэлам.

Рэзанансныя выпадкі ў Беларусі

Ігар Міранкоў

У 1996 годзе расстралялі самага вядомага маньяка як БССР, так і незалежнай Беларусі — Ігара Міранкова. Ён дзейнічаў у Светлагорску. 2 чэрвеня 1990 года Міранкоў згвалціў, а затым зарэзаў 13-гадовага хлопчыка, які гуляў адзін у лесе. 16 красавіка 1991 года мужчына здзейсніў другое падобнае злачынства. На гэты раз ахвярай стаў хлопчык 10 гадоў.

смяротнае пакаранне
Ігар Міранкоў. Фота: yaplakal.com

У 1993 годзе Міранкова судзілі за разбойны напад і прысудзілі 3 гады папраўчых работ. Паколькі ён быў на добрым рахунку ў кіраўніцтва, яму часта давалі трохдзённыя адпачынкі. Падчас гэтых адпачынкаў Міранкоў здзейсніў новыя злачынствы: забіў і згвалціў яшчэ 4 хлопчыкаў.

Самай малодшай яго ахвяры было ўсяго 9 гадоў.

За апошнія дзесяць гадоў — павелічэнне ў 28 разоў. Чаму ў Беларусі расце колькасць сексуальных злачынстваў у дачыненні да дзяцей

Жыхары Светлагорска перасталі адпускаць гуляць сваіх дзяцей адных. А міліцыя ніяк не магла злавіць Міранкова з-за таго, што ён афіцыйна знаходзіўся ў зняволенні.

27 красавіка 1994 года маньяка зноў арыштавалі. Гэтым разам — за крадзеж бензіну. І на адным з допытаў ён прызнаўся ў забойстве 6 дзяцей. Справу адразу засакрэцілі. Рассакрэцілі яе толькі ў 2007 годзе.

Міранкова змясцілі ў адзіночную камеру ў Рэчыцы. Следчыя эксперыменты праводзілі пад строгім сакрэтам — улады баяліся самасуду.

Ігар Міранкоў сцвярджаў, што пасля кожнага злачынства яго ахопліваў страх. А на месца смерці сваёй першай ахвяры ён прыязджаў тры разы і плакаў.

Андрэй Юрчак

Андрэй Юрчак у лістападзе 1999 года захацеў забраць усе грошы сваіх бацькоў. Спачатку двойчы сякерай ударыў па галаве бацьку, а потым нанёс восем удараў маці. Абое імгненна памерлі. Пасля гэтага ён спакойна скраў 7 тысяч даляраў, 325 нямецкіх марак і 5 400 беларускіх рублёў. Каб схаваць сляды злачынства і пазбавіцца ад магчымых сведак, Юрчак у гаражы ў салоне аўтамабіля задушыў сваю малодшую сястру. Яе труп ён схаваў у прычэпе.

Падчас следства ён растлумачыў, што грошы скраў для куплі новага аўтамабіля, таму што бацькі не хацелі іх яму даваць.

Прысуд прывялі ў выкананне ў 2000 годзе.

Вілейчук, які забіў дзяўчыну і яе палюбоўніка

12 чэрвеня 2013 года вынеслі яшчэ адзін смяротны прысуд — 23-гадоваму жыхару Вілейкі.

У 2012 годзе ў Гродне мужчына забіў жонку і яе палюбоўніка.

Злачынца прызнаўся, што ўсе трое захапляліся акультызмам і сатанізмам. Спачатку яны размаўлялі ў інтэрнэце, затым пазнаёміліся ў рэальным жыцці. Паміж яго жонкай і жыхаром Гродна завязаліся адносіны. Калі мужчына не знайшоў дома жонку, ён паехаў у Гродна. Там у стане рэўнасці ён нанёс сваёй жонцы і яе палюбоўніку мноства колатых ран. Цела гаспадара кватэры ён расчляніў і выкінуў у смеццевы бак непадалёк, а яго галаву забраў з сабой у якасці трафея.

У выніку забойцу заўважылі са слядамі крыві на вопратцы, калі ён выкідваў цела. Затым падазраванага бачылі на чыгуначным вакзале ў Гродна, дзе ён сеў у цягнік да Баранавічаў. Цягнік спынілі ў Ваўкавыску, а злачынцу затрымалі. З сабой ён вёз вывараны чэрап забітага гаспадара кватэры.

Як рэагуюць іншыя краіны

Пакуль у краіне захоўваецца смяротнае пакаранне, Беларусь не можа ўвайсці ў Савет Еўропы. Генеральны дырэктар па правах чалавека і прававых пытаннях Філіп Буайя ўпэўнены, што адмена смяротнага пакарання ў Беларусі палепшыць адносіны краіны з Саветам Еўропы.

У 2009 годзе Праваабарончы цэнтр «Вясна», Беларускі Хельсінкскі Камітэт і Amnesty International запусцілі кампанію «Праваабаронцы супраць смяротнага пакарання». Арганізатары ініцыятывы лічаць, што жыццё з’яўляецца найвышэйшай каштоўнасцю, натуральным і неад’емным правам чалавека. Смяротнае пакаранне яны расцэньваюць як парушэнне права на жыццё, гарантаванае Канстытуцыяй Рэспублікі Беларусь і міжнароднымі дамовамі ў галіне правоў чалавека.

У 2012 годзе Камітэт ААН па правах чалавека пастанавіў, што прывядзенне смяротных прысудаў у выкананне ў Беларусі ўяўляе сабой парушэнне правоў асуджаных і іх родных. Ён таксама заявіў, што адмова паведаміць родным дату расстрэлу, месца пахавання і выдаць цела — гэта «запалохванне і пакаранне сям’і шляхам наўмыснага ўтрымання яе ў стане нявызначанасці і душэўных пакут», «раўнасільныя бесчалавечнаму абыходжанню».

У 2019 годзе адбыўся афіцыйны візіт Лукашэнкі ў Аўстрыю. Аўстрыйскі прэзідэнт Ван дэр Белен пачаў размову са слоў пра смяротнае пакаранне ў Беларусі і сказаў, што выступае катэгарычна супраць. «Нават калі смяротнае пакаранне прымяняецца толькі да тых, хто здзейсніў цяжкія злачынствы, Беларусь не можа стаць сябрам Савета Еўропы датуль, пакуль смяротнае пакаранне не будзе адмененае. І аўстрыйскі бок раіць падумаць аб увядзенні мараторыя». На што Лукашэнка адказаў: «Скажыце, а якое меркаванне вашых грамадзян наконт смяротнага пакарання? Не ведаеце. У гэтым і сутнасць вашай дэмакратыі». Ён дадаў, што рэферэндум вырашыў гэтую праблему, рэферэндум увёў смяротнае пакаранне ў Беларусі, таму толькі рэферэндум можа яго адмяніць.

У 2022 годзе ў Гродзенскай турме праходзіў працэс па «справе Аўтуховіча», фігурантаў абвінавачвалі ў тым ліку ў арганізацыі тэрарыстычнага акта (некаторыя абвінавачаныя прызнаныя палітвязнямі). Прапаганда падкрэслівала, што Аўтуховіча могуць расстраляць паводле рашэння суда.

Расстрэлаў палітвязняў у Беларусі пакуль не было.

Міхасевіч і невінаватыя

Варта таксама адзначыць, што некаторыя судовыя рашэнні ў Беларусі аказаліся памылковымі. Напрыклад, 19 мая 1987 года вынеслі прысуд Генадзю Міхасевічу. Замест 22 нераскрытых забойстваў ён расказаў пра 43 (у судзе было даказана 33), у тым ліку — 13 забойстваў, за якія асудзілі 14 невінаватых. Аднаго з іх прысудзілі да смяротнага пакарання і расстралялі.

смяротнае пакаранне
Генадзь Міхасевіч. Фота: thevoicemag.ru

Выбух у мінскім метро

11 красавіка 2011 года адбыўся выбух у мінскім метро. Загінулі 15 чалавек, пацярпелі больш за дзве сотні.

Падазраваных, 25-гадовых Дзмітрыя Канавалава і Уладзіслава Кавалёва, знайшлі цягам сутак. Яшчэ да рашэння суда Лукашэнка называў затрыманых выканаўцамі тэракта. Паводле яго слоў, сілавікам спатрэбіліся ўсяго суткі для таго, каб знайсці злачынцаў, «не выходзячы з кабінетаў, без шуму, стрэлаў і траскатні».

смяротнае пакаранне
Дзмітрый Канавалаў і Уладзіслаў Кавалёў. Фота: jurikan.livejournal.com

Суд «прыняў да ўвагі, што Канавалаў доўгі час здзяйсняў злачынствы і што ў яго лабараторыі было шмат рэчываў для вырабу новых бомбаў», і прыйшоў да высновы, што Кавалёў і Канавалаў уяўляюць выключную пагрозу для грамадства і таму да іх трэба ўжыць вышэйшую меру пакарання.

Падчас судовага працэсу меркаваны выканаўца тэракта Канавалаў маўчаў, а Кавалёў адмовіўся ад сваіх папярэдніх паказанняў і заявіў, што ён агаварыў Канавалава пад ціскам.

У інтэрнэце арганізавалі збор подпісаў супраць смяротнага пакарання для Кавалёва і Канавалава, сабралі звыш 50 тысяч подпісаў.

Праз паўгода Вярхоўны суд Беларусі прызнаў Канавалава і Кавалёва вінаватымі і прыгаварыў да расстрэлу. Матывы выбуху так і не былі ўстаноўлены.

Асуджаных расстралялі ў сакавіку 2012 года, праз чатыры месяцы пасля вынясення прысуду і за месяц да першай гадавіны выбуху ў метро.

Незалежныя сацыёлагі ў 2011 годзе апублікавалі вынікі апытання, па якіх 43,4% беларусаў лічылі Канавалава і Кавалёва невінаватымі. Многія эксперты дагэтуль паказваюць нестыкоўкі ў матэрыялах справы.

Вярнуцца ўгару