У цёмнай сялянскай хаце гарыць тонкая лучына, яе нястомнае святло асвятляе зімовую вячэрнюю працу сялян. А раз на год гэту простую, але жыццё неабходную прыладу ўрачыста «жэняць».
PALATNO расказвае пра беларускі абрад, які бытаваў пераважна на Палессі.
Змест
Што за Жаніцьба коміна?
Жаніцьбай коміна (былі і іншыя назвы — Жаніцьба пасвета, Жаніцьба лучніка) называлі адзін з самых арыгінальных беларускіх абрадаў, які пераважна бытаваў на Палессі. Цікава, што яго таксама зафіксавалі даследчыкі на Віленшчыне.
Жаніцьбу коміна ладзілі двойчы на год і заўсёды ў так званы момант пераходу. Вясной абрад спраўлялі ў Фамін тыдзень, калі людзі пакідалі зімовыя хатнія працы і выходзілі ў поле — гэта быў другі тыдзень пасля Вялікадня. Восенню абрад спраўляўся на Сымона Стоўпніка, то бок, 14 верасня, калі ўпершыню пасля летніх дзён зноў запальвалі лучыну і вярталіся да хатніх заняткаў.
Абрад абазначаў мяжу паміж сезонамі. Жаніцьба коміна была своеасаблівым пераключальнікам года, калі свет у хаце і свет па-за межамі хаты мусілі згарманізавацца.
ЧЫТАЙЦЕ ЯШЧЭ: Пахаванне стралы. Як продкі беларусаў «адводзілі» маланку песняй
Як выглядаў абрад Жаніцьба коміна
Падчас Жаніцьбы коміна пасвет (драўляная стойка для лучыны) станавіўся цэнтрам свята. Пасвет упрыгожвалі хмелем, стужкамі, новым ручніком, часам аздаблялі нават святаянскімі кветкамі, абсыпалі зернем. Да пасвету падкладалі розныя ласошчы, а ў маленькую місачку для агню — каганец — падлівалі гарэлку.
Абрад выглядаў як сапраўднае рытуальнае ахвярапрынашэнне, дзе адрасатам быў не проста прадмет, а дух хатняга агню ці продак, які апякуе дом.
Падчас абраду моладзь спявала вясельныя або спецыяльныя абрадавыя песні. Крыху іншым быў абрад сярод беларусаў на Віленшчыне: там танцавалі «Цярэшку» — танец з каляднага цыкла. Гэта надавала абраду дадатковае адценне пераходу і аднаўлення.
Матывацыі «вяселля» маглі быць розныя і часам гумарыстычныя. Напрыклад, комін «жанілі» з хатай, печчу і кухняй, а часам і з доўгімі зімовымі вечаровымі працамі.
Як праз Жаніцьбу коміна зразумець нашых продкаў?
Сёння нам можа быць цяжка ўявіць, але для беларусаў мінуўшчыны агонь быў не звычайнай крыніцай святла. Ён увасабляў лад і апеку продкаў. Пасвет у хаце быў дамавым цэнтрам, які параўноўвалі з воссю, якая злучае зямны дом і касмічны парадак.
Ушанаванне коміну з’яўляецца часткай вялікага індаеўрапейскага светапогляду, у якім дабрабыт сям’і залежыць ад гармоніі з Сусветам.