На Віцебшчыне хлопцаў называюць мальцамі — гэта адно з самых распаўсюджаных рэгіянальных слоў у Беларусі. А ці ведалі вы, што на беларускай поўначы церпяць кандзібоберы, рукаюцца, выкідваюць шуму… Карацей, робяць тое, што і ў іншых частках краіны. Праўда, называюць некаторыя рэчы і з’явы інакш.
PALATNO расказвае, як у паўночнай частцы нашай краіны гаварылі і дагэтуль гавораць людзі.
Бе́ссебе — пра хату ці двор, калі яны застаюцца незачыненымі: «Не астаўляў хату бессебе».
Блі́скаўка — маланка: «Я бліскаўкі баюся, а грома — не».
Бо́нць-як — абы-як: «Памыла падлогу бонць-як і ўжо пабегла некуды на сяло».
Браха́цца — сварыцца, лаяцца: «Нашы суседкі брэшуцца ўжо тры дні».
Брашы́ла — сварлівы чалавек: «Да гэтай брашылы не падыходзь, бо накрычыць, абругаіць і пойдзіць сабе давольная».
Бусла́к і бу́ська — бусел: «Буслакі ў нас на бярёзіне гняздо звілі», «Буські кружаць над дахам».
Васва́ — аса: «Міне васва ўкусіла за паліц, як яблыкі сабірала, дык, скажу, бальней кусаіцца, чым пчала».
Ві́рлы — вялікія вочы: «Вірлы свае патарэшчыў, дзіка глядзеў».
Во́ндзека, во́ндзіка, во́ньдзе, ву́ньдзека, ву́ньдзіка — там: «Вондзека цябе чакаюць».
Вылупаі́ — вялікія вочы: «У дзеўкі такія ўжо вылупаі».
Вы́рва — пранырлівы, прабіўны чалавек: «Такі вырва ўсюды ўлезе».
Вя́пла — разява, дурань: «Ні будзь вяплай, глядзі пад ногі».
Галаўні́к — бабнік; той, хто вельмі захапляецца жанчынамі: “Гаварыла ж дачцэ: галаўнік ён, нешчаслівая з ім будзеш”.
Гнэ́нбіць — крыўдзіць, зневажаць: «Што ж ты мяне гнэнбіш?».
Грэ́йма — смела, рашуча: «Грэйма, дзеткі, падыходзьце да нас».
Гэ́бы — нібы: «Малец тонкі, гэбы нітка».
Гэ́на, гэ́ны — гэта, гэты: «І што гэна за малец у мяне такі», «Гэны ўчастак у гэтым годзе поўнасцю засадзілі бульбай».
Далдо́н — балбатун, пустаслоў: «Памаўчы ты, бацька, як той далдон слабодскі, не змаўкае».
Дамава́ць — знаходзіцца, сядзець дома: «Ён даўно не ходзіць на работу, дамуе».
Датармасі́цца — дабудзіцца, з цяжкасцю разбудзіць: «Ледзьве я цябе датармасілася».
Даўба́ты — дурнаваты, тупы: «На галаву малец трошкі даўбаваты, вішні выбраў у мяне».
Да́цца — стукнуцца, ударыцца: «Пашла ў магазін, а слізка было, упала і далась галавой аб лёд».
Дзед — дзьмухавец: «Сарваў дзеда, зараз дуне на яго».
Дунду́к — негаваркі, замкнуты чалавек: «Не чалавек, а нейкі дундук, слова людзям не скажа».
Днешко́, дню́шко, днішка, днышка, дэнка — дошчачка, на якой рэжуць што-небудзь або выкарыстоўваюць як падстаўку пад патэльню.
Жа́дла — джала: «Жадлам усякла пчала».
Жарту́н — жартаўнік: «Такі ўжо жартун быў мой хазяін».
Жу́лік — дранік з мясам: «Мы дужа любілі жулікі, алі рэдка елі, бульбы ні было».
Жэві́на — ажына.
Зава́р — чай.
Замяту́ха — завея: «Гэта зіма была моцная: маразы, замятухі».
Запаты́лак — патыліца: «Як даўленія мучыць — запатылак баліць».
Зы́рыць — пільна глядзець, не адводзячы вачэй: «Чаго ты так на мяне зырыш?».
Кандзібо́беры — капрызы: «Тваі кандзібоберы мне ў горлі сідзяць».
Ка́рхаць, ке́рхаць, кі́рхаць — хваравіта пакашліваць.
Ка́стрык — невялікае вогнішча.
Каўто́к — глыток: «Выпі хоць два каўткі».
Квяту́рка — шырынка: «Зашпіліў бы квятурку ў штанах».
Клэ́ба — добра, цудоўна: «Ну як палучылася, клэба? А ты гаварыў!».
Крэ́ска — рыска: «Нешта ж піша — крэскі нейкія».
Ку́ксы — хворыя суставы на пальцах: «Усю ноч куксы мае балелі».
Лабайда́ — пляткарка, пустамеля: «Лабайда гэтая прыходзіла, нагаварыла бочку пустога».
Лайтруга, лантруга — гультай: «Сколькі ўжо можна валяцца, лайтруга, ідзі што рабі».
Ла́хаць, ла́хтаць, лы́хаць, лэ́хаць — гаварыць недарэчнае.
Лу́па — губа.
Лупа́ты — губасты, таўстагубы.
Ля́дам — дарэмна: «Казала ж, што з’ездзіш лядам, толькі грошы праездзіш».
Мазгаваць — думаць над чым-небудзь.
Ма́лец — хлопчык.
Набуха́цца — многа з’есці, наесціся ўволю: «Набухаўся ўсяго, што жывот забалеў».
Нара́зе — пакуль што: «Ну, наразе дзякуй і за гэта».
Небася́г — далягляд: «З таго ўзгорка ў нас такі небасяг!».
Ні свету ні яды ні цвету — нічога.
Неспадру́чна — не з рукі, нялоўка: «Неспадручна мне адсюль бульбу браць».
О́бак — побач: «Обак з ёй стой!».
Пааблупа́ць — абламаць, паабломваць што-небудзь: «Усё дрэўца пааблупалі, як звяры нейкія».
Павало́жыць — заправіць ежу маслам ці тлушчам: «Бульбу нада маслам паваложыць».
Падле́тыш, падлётак, падлётыш, падулётак — падлетак.
Падхо́длівы — на Шаркаўшчыне гэта азначае нахабнага чалавека, а на Пастаўшчыне -—ветлівага і прыязнага.
Пазгу́р, пазу́р, пазу́ры — пазногаць, пазногці.
Паката́нка — вымова, сварка: «Позна ўжо, ідзі дамоў, а то ад мамы пакатанку палучыш».
Паку́дава, пакудо́ва — пакуль.
Пахату́ха — жанчына, якая любіць без справы хадзіць па хатах.
Пацяга́ка — няверны муж.
Пракіма́чыць — вабіць час: «Мальцы баяліся дадому ісці, дык на возеры да вечара час пракімачылі».
Прыты́рак — чалавек невялікіх разумовых здольнасцей або з дзівацтвамі.
Пэ́лта — жанчына, якая злоўжывае алкаголем.
Раскарэ́ка — няўклюдны, непаваротлівы, нязграбны чалавек.
Рука́цца — вітацца за руку: «Рукаліся яны шчыра: абняліся і пайшлі ў хату».
Скажэ́нны — дурны, шалёны, неразумны.
Спадра́ду — падрад, без пропуску: «Ты ж ягады сабірай усе спадраду, а не толькі крупныі».
Спо́дкі — рукавіцы: «Сподкі вяжуць і ў дзве, і ў тры ніткі».
Сукры́сты — кучаравы: «Валасы ў мяне ў моладасці длінныя і сукрыстыя былі, самі завіваліся».
Сцебану́ты, сцёбнуты — неразумны, дурны.
Сярча́вы — сярдзіты, з пакрыўджаным выглядам.
Талдо́ненне — пустыя, марныя размовы: «Ідзіце ўжо дамоў, усяго талдонення не пераслухаеш».
Труднава́ць — мучыцца, цяжка хварэць.
Усё дудо́й — усё вельмі добра: «У школе я была круглай атлічніцай, у мяне было ўсё дудой».
Фарса́ты — ганарлівы: «Мальцы цяпер пашлі нейкія фарсатыя».
Факто́вы чалавек — чалавек з прэстыжнай прафесіяй.
Хадзіць на цы́рлах — празмерна дагаджаць, прыслужваць каму-небудзь: «Зінка ўсё жыццё ходзіць на цырлах перад свякроўю».
Хайлуко́м — абы-як, неахайна: «Пакідаў хайлуком свае рэчы, мож я іх сабіраць буду?!».
Цяпе́рака, цяпе́рася, цяпе́рацька — цяпер.
Чудзі́ць — жартаваць, смяяцца.
Шапятлі́вы — шапялявы: «Малы гэты дужа шапятлівы, да доктара нада».
Шаране́ць — адчуваць холад, замярзаць.
Шква́рка — падсмажаны кавалак сала.
Шлу́нак — страўнік: «Гэта ж адзежыну можна сколька раз адзець, а шлунак не абманеш».
Шпандо́рыць — хутка ісці.
Шу́ма — смецце.
Шы́бкасць — хуткасць, шпаркасць: «З гэткай шыбкасцю ты і да абеда не паспееш».