Паход Чырвонай арміі ў Заходнюю Беларусь у верасні 1939 года стаў ключавым эпізодам у гісторыі Другой сусветнай вайны. Гэта падзея не толькі змяніла лёс рэгіёна, але і вызначыла далейшы ход палітычных і сацыяльных працэсаў на тэрыторыі Беларусі. Урад СССР дзесяцігоддзямі не прызнаваў, што гэты паход быў дамоўленасцю з гітлераўскай Германіяй.
PALATNO расказвае пра важныя факты пра 17 верасня 1939 года.
Змест
Пачатак паходу
Паход Чырвонай арміі ў Заходнюю Беларусь пачаўся 17 верасня 1939 года. Гэта адбылося праз два тыдні пасля таго, як нацысцкая Германія напала на Польшчу і пачала Другую сусветную вайну. Савецкі Саюз да таго часу заставаўся нейтральным, але пасля стабілізацыі сітуацыі на франтах Савецкі Саюз уступіў у баявыя дзеянні з захаду.
Падстава для паходу
Савецкія ўлады афіцыйна абгрунтоўвалі ўвод войск неабходнасцю абароны насельніцтва, якое пражывала ў Заходняй Беларусі і Заходняй Украіне.
Паводле афіцыйных заяў Масквы, гэта было зроблена для «абароны брацкіх беларускага і ўкраінскага народаў ад польскай акупацыі». Аднак сапраўднай мэтай было ўз’яднанне гэтых тэрыторый з БССР і УССР у рамках сакрэтных пратаколаў да пакта Молатава-Рыбентропа.
Сакрэтны пратакол пакта Молатава-Рыбентропа
23 жніўня 1939 года паміж Германіяй і СССР быў падпісаны пакт аб ненападзе, вядомы як пакт Молатава-Рыбентропа. Аднак разам з асноўным дагаворам быў падпісаны сакрэтны пратакол, які прадугледжваў падзел Усходняй Еўропы на сферы ўплыву. Паводле гэтага пратакола, Заходняя Беларусь, Заходняя Украіна і краіны Балтыі апынуліся ў сферы ўплыву Савецкага Саюза, у той час як Польшча і частка Усходняй Еўропы адыходзілі да Германіі.
Савецкі Саюз афіцыйна прызнаў існаванне сакрэтных пратаколаў да Пакту Молатава-Рыбентропа 24 снежня 1989 года. У гэты дзень З’езд народных дэпутатаў СССР прыняў рэзалюцыю, якая асуджала падпісанне пакта і прызнавала сакрэтныя дамоўленасці. Гэтая рэзалюцыя адмяніла легітымнасць сакрэтных пратаколаў, якія раней доўгі час адмаўляліся савецкімі ўладамі.
Супраціўленне польскіх войск і рэакцыя мясцовага насельніцтва
На момант савецкага наступу Польшча ўжо знаходзілася ў стане фактычнага калапсу з-за нямецкай агрэсіі. Польская армія была аслаблена пасля некалькіх тыдняў вайны з Вермахтам. Польскія войскі на тэрыторыі Заходняй Беларусі не маглі арганізаваць сур’ёзнага супраціву і толькі лакальна спрабавалі змагацца з савецкімі войскамі. Аднак большасць польскіх падраздзяленняў была дэзарыентаваная і не мела зносін з галоўным камандаваннем, што рабіла іх супраціў спарадычным.
Польскіх жаўнераў і афіцэраў, якіх узялі ў палон падчас паходу Чырвонай арміі, пазней расстралялі ў Катыні. Гэтая падзея вядомая як Катынскі расстрэл.
Рэакцыя мясцовага насельніцтва на ўваход Чырвонай арміі была змяшанай. У некаторых месцах савецкіх салдат сустракалі з энтузіязмам, а ў іншых — з падазрэннем і страхам.
ЧЫТАЙЦЕ ЯШЧЭ:
«Уся ўлада Саветам!» Што адбывалася ў Беларусі ў першыя месяцы пасля Кастрычніцкага перавароту
Гістфак #11. Расціслаў Лапіцкі і антыкамуністычнае падполле ў Беларусі
Колькі і каму Германія заплаціла рэпарацый, і хто патрабуе грошы ў немцаў цяпер
Хуткасць наступлення і ліквідацыя польскай дзяржавы
Савецкія войскі дзейнічалі хутка і мэтанакіравана. На працягу некалькіх тыдняў яны дасягнулі ўстаноўленай у сакрэтных пратаколах лініі размежавання паміж зонамі ўплыву СССР і Германіі. Савецкія арміі займалі гарады, вёскі і ключавыя транспартныя вузлы, і ў гэты час не сустракалі значнага супраціву.
Паход Чырвонай арміі, у спалучэнні з нацысцкім наступам, прывёў да поўнага калапсу Польскай дзяржавы. Савецкія войскі занялі тэрыторыі ўсходняй Польшчы, у тым ліку Заходнюю Беларусь і Заходнюю Украіну, а польская ўлада была ліквідавана. Польскія ўрады і палітыкі альбо эмігравалі, альбо трапілі ў савецкі палон.
Інкарпарацыя Заходняй Беларусі, пачатак саветызацыі і рэпрэсій
У лістападзе 1939 года тэрыторыя Заходняй Беларусі была інкарпаравана ў склад Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі. Гэтае ўз’яднанне прапагандавалася савецкімі ўладамі як акт гістарычнай справядлівасці, хоць па сутнасці гэта было далучэнне тэрыторый да савецкай імперыі.
Пасля інкарпарацыі Заходняй Беларусі ў склад БССР савецкія ўлады пачалі актыўную саветызацыю рэгіёна. Гэта ўключала ўвядзенне савецкай сістэмы кіравання, калектывізацыі, змены ў адукацыйнай сістэме і палітычнай структуры.
Адначасова пачаліся масавыя рэпрэсіі супраць прадстаўнікоў польскай эліты, вайскоўцаў, інтэлігенцыі і тых, хто ўспрымаўся як патэнцыйныя ворагі савецкага рэжыму. Тысячы людзей былі дэпартаваны ў Сібір ці загінулі ў працэсе рэпрэсій.