![як гітлер прыйшоў да ўлады, трэці рэйх, другая сусветная вайна](https://palatno.media/wp-content/uploads/2023/12/1-75.webp)
Любы таталітарны рэжым з чагосьці пачынаецца: з лідара, законаў… І ён абавязкова чымсьці заканчваецца. Паказваем дзесяць фотаздымкаў, якія захавалі моманты росквіту і канчатковага краху нацысцкай Германіі.
PALATNO запрашае ў візуальнае падарожжа, у якіх мы разам даследуем узлёты і падзенні, веліч і трагедыю, якія вызначалі эпоху Трэцяга Рэйха.
Змест
Гітлер становіцца канцлерам (1933)
У пачатку 1930-х Германія сутыкнулася з эканамічнымі праблемамі, сацыяльнымі хваляваннямі і палітычнай нестабільнасцю. Эканамічны крызіс прывёў да беспрацоўя і незадаволенасці мас. Веймарская рэспубліка, створаная пасля Першай сусветнай вайны, з усіх праблем спрабавала вырашыць гэтыя.
У той жа час нацысцкая партыя НСДАП атрымала значную падтрымку. На выбарах у ліпені 1932 года нацысты сталі найбуйнейшай партыяй у Рэйхстагу, але не атрымалі большасці, што прывяло да стварэння шэрагу кааліцыйных урадаў. Менавіта таму Адольф Гітлер стаў канцлерам не адразу: кансерватыўная эліта нават разлічвала, што Гітлер дапаможа ліквідаваць камуністычную пагрозу.
![як гітлер прыйшоў да ўлады, трэці рэйх, другая сусветная вайна](https://palatno.media/wp-content/uploads/2023/12/1-copy-10.webp)
На фота Адольф Гітлер стаіць побач з нямецкім прэзідэнтам Паулям фон Гіндэнбургам. 30 студзеня 1933 года Гітлер быў адобраны Гіндэнбургам на пасту канцлера. Ад гэтай падзеі пачынаецца адлік пачатку праўлення нацысцкага рэжыму ў Германіі.
Падпал Рэйхстага (1933)
Падпал Рэйхстага адбыўся 27 лютага 1933 года. Падпал выкарысталі нацысты, каб умацаваць сваю ўладу і абмежаваць грамадзянскія правы.
Яны абвінавацілі камуністаў: сцвярджалі, што адбылася камуністычная змова аб захопе ўраду. Непадалёк ад Рэйхстага быў арыштаваны галандскі камуніст Марынус ван дэр Любэ, які прызнаўся ў падпале.
![як гітлер прыйшоў да ўлады, трэці рэйх, другая сусветная вайна](https://palatno.media/wp-content/uploads/2023/12/2-copy-11.webp)
Гітлер запэўніў Гіндэнбурга выдаць указ, які прыпыніў дзеянне некалькіх ключавых грамадзянскіх свабод: свабоду друку, свабоду слова і права на сходы. Гэты ўказ даў ураду шырокія паўнамоцтвы па арышце і затрыманні палітычных апанентаў без належнай прававой працэдуры. Была забаронена камуністычная партыя, а тысячы яе членаў былі арыштаваны.
Праз некалькі дзён пасля падпалу Рэйхстага прайшлі выбары. Нацысты атрымалі большасць месцаў ва ўрадзе.
Закон аб надзвычайных паўнамоцтвах (1933)
![як гітлер прыйшоў да ўлады, трэці рэйх, другая сусветная вайна](https://palatno.media/wp-content/uploads/2023/12/3-copy-11.webp)
23 сакавіка 1933 года Рэйхстаг прыняў Закон аб надзвычайных паўнамоцтвах — ён адмяняў грамадзянскія свабоды і перадаваў надзвычайныя паўнамоцтвы ўраду Адольфа Гітлера. Прыняцце гэтага закона лічыцца заключным этапам захопу ўлады ў Германіі нацыстамі.
Фактычна гэты закон даў Адольфу Гітлеру права прымаць законы без узгаднення з Рэйхстагам.
Нюрнбергскія расавыя законы (1935)
![як гітлер прыйшоў да ўлады, трэці рэйх, другая сусветная вайна](https://palatno.media/wp-content/uploads/2023/12/4-copy-10.webp)
Заканадаўчыя акты, прынятыя на з’ездзе НСДАП 15 верасня 1935 года, далі вызначэнне для грамадзяніна Рэйха, якое фактычна пазбаўляла нямецкага грамадзянства мноства людзей, у першую чаргу яўрэяў і цыган. Новыя законы забаранялі шлюбы і пазашлюбныя адносіны паміж яўрэямі і «грамадзянамі германскай або роднаснай ёй расы». Парушальнікаў закона праследавалі.
«Крышталёвая ноч» (1938)
У ноч з 9 на 10 лістапада 1938 года ў Трэцім Рэйху адбылася першая масавая акцыя фізічнага гвалту ў дачыненні да яўрэяў. Сінагогі, дамы, крамы, якія належалі яўрэям, былі разбураныя і разрабаваныя. Падчас «Крышталёвай ночы» былі забітыя, па розных дадзеных, да 2 500 чалавек і каля 30 000 трапілі ў канцлагеры.
![як гітлер прыйшоў да ўлады, трэці рэйх, другая сусветная вайна](https://palatno.media/wp-content/uploads/2023/12/5-copy-4.webp)
Непасрэдным штуршком да «Крышталёвай ночы» стала забойства нямецкага дыпламата Эрнста Вом Рата польскім яўрэем Гершэлем Грыншпанам 7 лістапада 1938 года. «Крышталёвая ноч» была спланаванай і скаардынаванай акцыяй нацысцкага рэжыму супраць яўрэяў. У нападах удзельнічалі члены СА, СС і Гітлерюгенда.
Уварванне ў Польшчу (1939)
![як гітлер прыйшоў да ўлады, трэці рэйх, другая сусветная вайна](https://palatno.media/wp-content/uploads/2023/12/6-copy-5.webp)
Уварванне нацысцкіх вайскоўцаў у Польшчу ў верасні 1939 года стала пачаткам Другой сусветнай вайны. Нямецкія войскі выкарыстоўвалі тактыку бліцкрыгу і за некалькі тыдняў занялі тэрыторыю Польшчу.
Напад на Польшчу быў скаардынаванай ваеннай кампаніяй Германіі і Савецкага Саюза. Немцы атакавалі з захаду, а 17 верасня савецкія войскі ўварваліся з усходу. Такі крок савецкіх войск быў прадыктаваны сакрэтнай часткай пакта Молатава-Рыбентропа. Пакт Молатава-Рыбентропа падзяляў Польшчу паміж Германіяй і СССР, дэмаркацыйная лінія праходзіла ўздоўж ракі Буг.
Уварванне ў Польшчу паклала пачатак афіцыйнаму ўступленню ў вайну Вялікабрытаніі і Францыі.
Бітва за Сталінград (1942-1943)
![як гітлер прыйшоў да ўлады, трэці рэйх, другая сусветная вайна](https://palatno.media/wp-content/uploads/2023/12/7-copy-3.webp)
Бітва пад Сталінградам стала паваротным момантам на Усходнім фронце. Сталінградская бітва праходзіла з 23 жніўня 1942 года да 2 лютага 1943 года. Яна стала вырашальнай па некалькіх прычынах:
- Стратэгічнае значэнне. Кантроль над Сталінградам для нацысцкай Германіі і СССР азначаў кантроль над ключавымі транспартнымі шляхамі і доступам да Каўказскага рэгіёна, багатага на нафту.
- Савецкі супраціў. Савецкія войскі пад кіраўніцтвам Васіля Чуйкова выкарыстоўвалі розныя тактычныя камбінацыі для вядзення вайны ў гарадскіх умовах.
- Крытычны пралік немцаў. Захоп Сталінграда стаў дакучлівай ідэяй для Адольфа Гітлера. Нямецкія войскі на чале з Фрыдрыхам Паўлюсам адцягвалі крытычна важныя рэсурсы з іншых франтоў.
- Суровыя зімовыя ўмовы. Савецкія вайскоўцы былі лепш падрыхтаванымі да баёў падчас зімы. Асноўныя баі адбываліся ўзімку, і ўмовы надвор’я сыгралі супраць немцаў.
- Савецкае контрнаступленне. У лістападзе 1942 года савецкая армія пачала контрнаступленне, аперацыю «Уран»: яна атачыла нямецкую шостую армію і часткі чацвёртай танкавай арміі. Нямецкія войскі аказаліся адрэзанымі і замкнутымі ў Сталінградзе. Контрнаступленне прывяло да капітуляцыі шостай нямецкай арміі.
- Псіхалагічнае ўздзеянне. Бітва пад Сталінградам, а дакладней паражэнне ў ёй нямецкіх сіл, аказала глыбокае псіхалагічнае ўздзеянне на нямецкую армію і тыл. Быў разбураны міф аб непераможнасці Германіі, што надало сіл савецкім войскам у далейшай вайне.
Высадка ў Нармандыі (1944)
![як гітлер прыйшоў да ўлады, трэці рэйх, другая сусветная вайна](https://palatno.media/wp-content/uploads/2023/12/8-copy-4.webp)
Масавая высадка саюзнікаў пачалася ў дзень «Д» на ўзбярэжжы Нармандыі 6 чэрвеня 1944 года. Высадка саюзных войск стала пачаткам канца нацысцкай Германіі.
Высадка на французскім узбярэжжы пачалася з высадкі паветрана-дэсантных сіл: тысячы парашутыстаў і дэсантнікаў былі скінутыя ў тыл нямецкіх войск. Марскі дэсант высаджваўся на пяці пляжах з кодавымі пазнакамі Юта, Амаха, Голд, Джуна і Суорд. Саюзнікі паспяхова замацаваліся на ўзбярэжжы Нармандыі і пачалі вызваленне Францыі.
Поспех высадкі значна аслабіў уплыў нацысцкай Германіі ў Заходняй Еўропе. Падчас аперацыі загінулі больш за чатыры тысячы салдат саюзных войск, з нямецкага боку — да 9 000 вайскоўцаў.
Вызваленне канцлагераў (1945)
Пасля высадкі ў Нармандыі саюзныя войскі пачалі прасоўвацца на акупаванай Германіяй тэрыторыі. 29 красавіка 1945 года амерыканскія войскі ўвайшлі ў канцлагер Дахау — ён стаў адным з першых вызваленых канцлагераў. Аўшвіц быў вызвалены савецкімі войскамі 27 студзеня 1945 года.
![як гітлер прыйшоў да ўлады, трэці рэйх, другая сусветная вайна](https://palatno.media/wp-content/uploads/2023/12/9-copy-2.webp)
Фотаздымкі з вызваленых канцлагераў Аўшвіц і Бухенвальд паказалі жахлівыя маштабы нацысцкіх зверстваў. Многія вайскоўцы — і саюзнікі, і савецкія салдаты — былі глыбока ўражаныя змардаванымі і траўмаванымі сведкамі масавых забойстваў нацыстаў. Злачынствы ў канцлагерах сталі ключавымі доказамі ў наступных судовых працэсах, у тым ліку і ў Нюрнбергскім працэсе.
Падзенне Берліна (1945)
У красавіку-маі 1945 года адбылася бітва за Берлін. Савецкае наступленне на Берлін пачалося яшчэ ў студзені 1945 года пасля паспяховага завяршэння Вісла-Одэрскай аперацыі. Савецкія войскі пад камандаваннем маршала Георгія Жукава фарсіравалі Одэр і рушылі да сталіцы Германіі.
Берлін быў умацаваны. Вуліцы і будынкі горада ператварыліся ў палі бітваў. Немцы выкарыстоўвалі сетку бункераў і ўмацаванняў. Да канца красавіка 1945 года савецкія войскі атачылі Берлін. Горад падвергся масіраваным артылерыйскім абстрэлам, паветранаму налёту.
![як гітлер прыйшоў да ўлады, трэці рэйх, другая сусветная вайна](https://palatno.media/wp-content/uploads/2023/12/10-copy-2.webp)
Адным са знакавых момантаў падзення Берліна стаў захоп будынка Рэйхстага савецкімі войскамі 2 мая 1945 года. Адольф Гітлер скончыў жыццё самагубствам 30 красавіка 1945 года. Іншыя высокапастаўленыя нацысцкія чыноўнікі і военачальнікі альбо пакончылі з сабой, альбо спрабавалі ўцячы.
2 мая 1945 года нямецкія войскі ў Берліне капітулявалі перад СССР. Акт аб капітуляцыі ўсіх нямецкіх войск у Еўропе быў падпісаны 7 мая 1945 года ў Рэймсе (Францыя). Ён уступіў у сілу 8 мая 1945 года.