Другая сусветная вайна ахапіла амаль увесь свет і закранула мільёны лёсаў. Праз маштаб і складанасць гэтай трагедыі шмат цікавых і невядомых фактаў засталося на другім плане.
PALATNO раскажа пра восем з іх.
Змест
Самы доўгі бой Другой сусветнай — бітва за Атлантыку
Бітва за Атлантыку пачалася ў першыя дні вайны і працягвалася да самай яе капітуляцыі. Нямецкія падводныя лодкі спрабавалі перашкодзіць перавозцы тавараў з Паўночнай Амерыкі ў Еўропу.
Велікабрытанія цалкам залежала ад імпарту, таму разгром канвояў мог прывесці да голаду і капітуляцыі. Адпраўка кожнай транспартнай калоны была сапраўдным выпрабаваннем. Марскія канвоі суправаджаліся баявымі караблямі і авіяцыяй. Перамога на Атлантыцы стала магчымай пасля таго, як саюзныя войскі пачалі выкарыстоўваць больш сучасныя радары і навучыліся ўзламваць крыптаграфічныя паведамленні, зашыфраваныя машынай «Энігма».
Першыя ахвяры вайны
1 верасня 1939 года нямецкія войскі атакавалі польскую пошту ў Гданьску, якая лічылася суверэннай тэрыторыяй Польшчы. 56 паштальёнаў і грамадзянскіх асобаў змагаліся супраць спецыяльных падраздзяленняў СС і вермахта.
Пасля доўгага супраціву і выкарыстання агнямётаў нямецкія войскі захапілі будынак. Большасць абаронцаў была пазней расстраляная або пакараная смерцю за «пратэрмінованую капітуляцыю» — нацысты кваліфікавалі іх як «партызан», а не як вайскоўцаў.
Вайна ў Азіі пачалася з інцыдэнту на мосце Марка Пола
7 ліпеня 1937 года на мосце Марка Пола побач з Пекінам адбыўся інцыдэнт паміж японскімі і кітайскімі войскамі, які перарос у шырокамаштабную вайну. Гэта падзея азначала фактычны пачатак Другой сусветнай вайны ў Азіі, хаця фармальна яе лічылі асобным канфліктам да 1941 года.
Ваенныя дзеянні паміж Кітаем і Японіяй, з усімі жахамі акупацыі, як Нанкінская разня, аказалі велізарны ўплыў на фарміраванне антыяпонскіх саюзаў.
ЧЫТАЙЦЕ ЯШЧЭ:
Росквіт і падзенне Трэцяга Рэйха на дзесяці фотаздымках
Доўгая дарога да пакаяння. Як Германія пераадольвала нацысцкую спадчыну
«Я — смерць, разбуральнік свету». Навошта быў патрэбны «Манхэтанскі праект»
Апошні японскі салдат капітуляваў толькі ў 1974 годзе
Афіцэр японскай арміі Хіра Анода быў адпраўлена на філіпінскую выспу Лубанг у 1944 годзе. Загадзя яму далі загад — ніколі не здавацца і весці падпольную вайну. Ён і яго таварышы-вайскоўцы адмаўляліся верыць у капітуляцыю Японіі нават пасля таго, як на Хірасіму і Нагасакі скінулі атамныя бомбы.
Анада доўгі час жыў у джунглях, вёў дыверсійную дзейнасць і выжываў дзякуючы паляванню. Японскі вайсковец здаўся толькі пасля таго, як яго былы камандзір прыбыў на выспу і асабіста загадаў здацца. Гэта адбылося толькі ў 1974 годзе, амаль праз 30 гадоў пасля заканчэння Другой сусветнай вайны.
Савецкія «начныя вядзьмаркі»
Жанчыны з 46-га начнога бамбардзіровачнага палка ляталі на старых самалётах, якія было цяжка заўважыць уначы. Авіятаркі даляталі да нямецкіх пазіцый на нізкай хуткасці, амаль без гулу рухавіка, скідвалі бомбы і адразу ж адляталі.
Нямецкія вайскоўцы настолькі баяліся гэтых налётаў, што сталі называць іх «начнымі вядзьмаркамі».
План ЗША выкарыстоўваць кажаноў як зброю
Доктар Літл Адамс, які працаваў стаматолагам, прапанаваў план: выкарыстаць тысячы кажаноў з невялікімі запальнымі бомбамі, каб падпаліць гарады Японіі, дзе дамы былі пераважна драўляныя. Кажаноў павінны былі скідаць у спецыяльных кантэйнерах з самалётаў. Падчас тэстаў праект паказаў эфектыўнасць, але падчас аднаго з эксперыментаў адбыўся інцыдэнт, калі кажаны-бамбардзіры падпалілі ангар авіябазы.
Праект закрылі пасля таго, як ЗША атрымалі атамную бомбу і вырашылі выкарыстаць яе для заканчэння вайны.
Выратаванне Кракава
У пачатку Другой сусветнай вайны Кракаў захапілі нямецкія войскі. У горадзе размясціліся нацысцкія чыноўнікі высокага ўзроўню, у тым ліку губернатар Ханс Франк, які выкарыстоўваў Вавельскі замак у Кракаве як сваю рэзідэнцыю. Падчас акупацыі ў Кракаве адбываліся масавыя рэпрэсіі, гвалтоўнае перасяленне яўрэяў у гета, а затым іх дэпартацыя ў канцлагеры, у тым ліку ў Аўшвіц.
У 1944 годзе, калі Чырвоная Армія падыходзіла да Польшчы, нацысты пачалі рэалізоўваць палітыку «выпаленай зямлі»: падчас адступлення яны сістэматычна знішчалі гарады, масты, інфраструктуру, каб ускладніць прасоўванне савецкіх войск. Кракаў як важны цэнтр таксама быў у спісе на поўнае знішчэнне. Аднак немцы не паспелі арганізаваць належную абарону Кракава ці эфектыўную эвакуацыю, тым больш знішчэнне горада. Гэта не адзінае, што выратавала горад: частка нямецкіх афіцэраў свядома марудзіла з выкананнем загаду на знішчэнне, польскае падполле прыклала намаганні для сабатажу знішчальных работ.
Кракаў вызвалілі 18 студзеня 1945 года практычна без сур’ёзных баявых дзеянняў у межах самога горада.
Бітвы за метэастанцыі ў Арктыцы
Арктычны рэгіён, хоць выглядае далёкім і непрыдатным для жыцця, меў стратэгічнае значэнне падчас Другой сусветнай вайны. Саюзнікі, асабліва ЗША і Вялікабрытанія, адпраўлялі СССР зброю, тэхніку і харчаванне па маршруце праз Паўночны Ледавіты акіян у савецкія парты. Гэтыя арктычныя канвоі былі жыццёва важныя для падтрымання савецкага супраціву.
Для планавання ваенных аперацый, асабліва бамбардзіровак і марскіх дзеянняў, было неабходна дакладнае надвор’е. А паколькі надвор’е над Еўропай фарміруецца на поўначы, кантроль над арктычнымі метэастанцыямі быў ключавым.
Немцы правялі шэраг сакрэтных аперацый для ўстаноўкі аўтаномных метэастанцый у Арктыцы, каб атрымліваць метэаралагічныя дадзеныя першымі.
У 1941 годзе брытанска-нарвежскія сілы правялі аперацыю на архіпелагу Шпіцберген: яны эвакуіравалі мясцовых шахцёраў і знішчылі інфраструктуру, каб яна не дасталася немцам. У 1943 годзе нарвежскія партызаны, падтрыманыя Вялікабрытаніяй, правялі рэйд супраць нямецкіх станцый на поўначы Нарвегіі. Барацьба за метэастанцыі часта ішла без буйных баёў, але аперацыі былі вельмі небяспечнымі: экстрэмальныя холад, буры, недахоп камунікацый і пастаянная пагроза нападу.
У 1944 годзе нямецкая група з 11 чалавек устанавіла метэастанцыю на выспе Шпіцберген. Яны працягвалі працу нават пасля капітуляцыі Германіі ў маі 1945 года, бо не ведалі дакладна пра заканчэнне вайны і не мелі магчымасці эвакуавацца. Толькі ў верасні 1945 года група здалася нарвежскім войскам — гэта было апошняе падраздзяленне вермахта, якое афіцыйна капітулявала.