У Беларусі ёсць шмат дамоў, якія засталіся без гаспадароў: ужо доўгі час там ніхто не жыве, уласнік памёр, спадчыннікаў няма, а зямельныя ўчасткі запушчаныя і захламленыя. Напрыклад, толькі ў чэрвені 2023 года безгаспадарнымі прызналі тры дамы ў вёсцы Шэйка Крупскага раёна.
PALATNO расказвае, што адбываецца ў Беларусі з жыллём, якое не мае законных гаспадароў і спадчыннікаў, што такое адзіны рэестр пустуючых дамоў і ці рэальна купіць дом за 37 рублёў.
Пустуючыя дамы забірае дзяржава?
На праблему пустуючых і старых дамоў у Беларусі звярнулі ўвагу ў 2006 годзе. Тады падпісалі ўказ № 70 «Аб мерах па ўпарадкаванні ўліку і скарачэнні колькасці пустуючых і старых дамоў з гаспадарчымі і іншымі пабудовамі ў сельскай мясцовасці». 23 лютага 2012 года Лукашэнка падпісаў новы ўказ № 100 «Аб мерах па ўдасканаленні ўліку і скарачэнні колькасці пустуючых і старых дамоў у сельскай мясцовасці».
Што гэта значыць? Калі першага студзеня кожнага года з’яўляецца дакладная інфармацыя аб тым, што ў доме ніхто не жыве больш за адзін месяц у год на працягу трох гадоў, яго прызнаюць пустуючым. Часцей за ўсё такія дамы непрыдатныя для пражывання чалавека, іх санітарныя і тэхнічныя патрабаванні не адпавядаюць нормам. Але такі закон у 2018 годзе страціў сілу.
На змену яму прыйшоў указ № 357 «Аб пустуючых і старых дамах». Згодна з ім, пустуючымі прызнаюць тыя дамы, у якіх на працягу трох апошніх гадоў не пражывалі ніводнага дня. Акрамя таго, у гэтую катэгорыю трапляюць дамы, якія знаходзяцца ў аварыйным стане або могуць абваліцца.
У 2021 годзе прынялі яшчэ адзін указ — № 116. Згодна з ім, усе кінутыя дамы (разбураныя, старыя, дамы, якія знаходзяцца ў аварыйным стане або пагражаюць абвалам) могуць прызнаць пустуючымі. Купіць такую нерухомасць можна ў трох выпадках:
- у доме на працягу трох гадоў ніхто не пражываў;
- дом аварыйны або пагражае абвальваннем — на працягу аднаго года;
- былыя гаспадары не выкарыстоўваюць дом і не прыводзяць яго ў парадак.
А што робіць дзяржава з такімі дамамі? Спачатку выканкамы шукаюць уласніка (калі пра яго няма ніякіх звестак) і магчымых спадчыннікаў, каб папярэдзіць іх, што дом могуць прызнаць безгаспадарным. Затым звяртаюцца ў суд. Паводле артыкула 226 Грамадзянскага кодэкса РБ безгаспадарнай з’яўляецца рэч, якая не мае ўласніка або ўласнік невядомы. Безгаспадарныя нерухомыя рэчы прымаюць на ўлік арганізацыі па дзяржаўнай рэгістрацыі нерухомай маёмасці.
Калі дом прызнаюць пустуючым, мясцовы выканкам вырашае, што рабіць з ім далей. Такі дом могуць знесці, прадаць іншай асобе ці мясцоваму выканкаму для далейшага выкарыстання. Тое самае адбываецца і з зямельным участкам, на якім размяшчаецца дом.
Раённыя, гарадскія (гарадоў абласнога падпарадкавання) выканаўчыя камітэты, мясцовыя адміністрацыі раёнаў у Мінску вядуць рэестры пустуючых дамоў і рэестры старых дамоў, размяшчаюць звесткі з рэестраў пустуючых дамоў і рэестраў старых дамоў у адкрытым доступе на сваіх афіцыйных сайтах у інтэрнэце.
Як купіць пустуючы дом
1 студзеня 2023 года Дзяржаўны камітэт па маёмасці Рэспублікі Беларусь (Дзяржкаммаёмасць) запусціў Адзіны рэестр пустуючых дамоў. Там можна знайсці інфармацыю аб усіх дамах на тэрыторыі Беларусі, якія прызналі безгаспадарнымі: іх месцазнаходжанне, стан, плошчу, працэнт зносу і г. д. Спіс пустуючых дамоў знаходзіцца ў адкрытым доступе на сайце eri2.nca.by.
Усяго ў рэестры маецца больш за 11 тысяч такіх дамоў, сярод іх — 276 выстаўлены на продаж (49 — праз аўкцыён, 227 — без аўкцыёну). Акрамя таго, у спісе можна знайсці дамы, якія прадаюць усяго за адну базавую велічыню (з 1 студзеня 2023 года базавая велічыня (БВ) складае 37 рублёў). Такіх дамоў у рэестры больш за 200. Некаторыя з іх прадаюць праз аўкцыён, некаторыя — без аўкцыёну.
Каб купіць такі дом, трэба звярнуцца ў мясцовы выканаўчы камітэт таго раёна ці горада, у якім ён знаходзіцца. Прадаваць безгаспадарныя дамы могуць праз аўкцыён, без аўкцыёну, а таксама ў фармаце электронных таргоў.
Пачатковы кошт продажу на аўкцыёне і без яго усталёўваюць па рынкавым кошце, які вызначае арганізацыя па дзяржаўнай рэгістрацыі.
Калі аўкцыён не адбыўся, праходзяць паўторныя таргі: спачатку кошт зніжаецца на 50%, затым на 80%, і далей — да 1 базавай велічыні. У некаторых населеных пунктах пустуючыя дамы адразу прадаюць за 1 базавую без аўкцыёну ці з пачатковым коштам у 1 БВ у фармаце таргоў.
У Мінску і абласных цэнтрах продаж безгаспадарных дамоў без аўкцыёну забаронены.
Што тычыцца пакупніка, то ў яго ёсць магчымасць узяць растэрміноўку аплаты дома, але не больш, чым на тры гады.
Акрамя таго, мясцовыя органы могуць прадаць зямельны ўчастак з домам, які падлягае зносу. Пры гэтым пакупніку давядзецца альбо самастойна яго зносіць, альбо плаціць за знос, альбо займацца яго рэканструкцыяй і капітальным рамонтам.
Прывесці дом у парадак трэба на працягу года ад моманту, калі вы яго набылі. Тэрмін могуць падоўжыць, калі ў пакупніка ёсць уважлівыя прычыны. У адваротным выпадку знос правядуць за кошт бюджэту, а новы ўладальнік павінен будзе пакрыць усе выдаткі.
Якія ёсць варыянты
Віцебская вобласць
У вёсцы Перадолы Глыбоцкага раёна прадаюць без аўкцыёну за 37 рублёў аднапавярховы дом. Яго знос складае 49%, плошча — 56 м2.
У Расонскім раёне за 37 рублёў прадаюць дом з верандай і хлявом. Знос дома — 75%, плошча — 36.1 м2. Што тычыцца пашкоджанняў, то ў сценах ёсць расколіны, аконныя праёмы, падлогі часткова адсутнічаюць, а печ разбурана. Дом таксама прадаецца без аўкцыёну.
Брэсцкая вобласць
У Пінскім раёне прадаюць аднапавярховы дом плошчай 60.8 м2, знос — 60%. Аўкцыён павінен адбыцца 29 верасня 2023 года. Пачатковы кошт — 37 рублёў.
Мінская вобласць
У вёсцы Нясцеркі Вілейскага раёна на аўкцыёне прадаецца дом. Знос — 37%. Пачатковы кошт — 4 750 рублёў. Дом размяшчаецца адносна недалёка ад рэчкі Жучка і Вілейскага вадасховішча. Плошча дома — 32 м2.
Магілёўская вобласць
У Бялыніцкім раёне без аўкцыёну прадаюць аднапавярховы дом за адну базавую велічыню. Плошча дома — 50 м2, матэрыял сцен — драўніна. Дом размяшчаецца ў вёсцы Майск.
У Бабруйскім раёне ёсць жылы дом плошчай 34 м2, знос — 65%. Яго прадаюць на аўкцыёне з пачатковым коштам у 37 рублёў. Матэрыял сцен — бярвёны.
Гродзенская вобласць
За 32 рублі без аўкцыёну прадаюць дом у Слонімскім раёне. Яго плошча — 51.7 м2. Да дома таксама маецца прыбудова, яе знос — 75%.
У Лідскім раёне, недалёка ад мяжы, знаходзіцца дом плошчай 63 м2. Яго таксама прадаюць за 32 рублі без аўкцыёну. Знос — 50%. Побач з домам ёсць хлеў, але яго знос — 100%.
Гомельская вобласць
У вёсцы Макоўе, побач з беларуска-ўкраінскай мяжой, у студзені 2023 года прадавалі дом плошчай 73 м2 і са зносам у 35%. У сакавіку таго ж года з’явілася інфармацыя, што дом прадалі без аўкцыёну.
А што адбываецца з кватэрай, калі памірае яе ўласнік?
Калі памірае ўласнік, жыллё перадаюць у спадчыну: па завяшчанні або па законе.
Для таго, каб уступіць у спадчыну па завяшчанні, неабходна заявіць на яе правы ў натарыуса. Для гэтага спатрэбяцца:
- завяшчанне;
- даведка аб смерці спадчынадаўца;
- пашпарт спадчынніка.
Дакументы можна падаць асабіста або адправіць па пошце разам з натарыяльна заверанай заявай аб уступленні ў спадчыну. Зрабіць гэта трэба на працягу шасці месяцаў з даты адкрыцця спадчыны.
Калі спадчыннік не падаў заяву, жыллё перадаецца па законе, зыходзячы са ступені сваяцтва. Законам прадугледжаны чатыры чэргі спадчыннікаў роднаснай групы, да якіх адносяцца:
- 1-я: муж/жонка, дзеці, бацькі;
- 2-я: сёстры, браты;
- 3-я: бабуля, дзядуля;
- 4-я: цётка, дзядзька.
У выпадку, калі спадчыннікаў няма, кватэру перадаюць ва ўласнасць горада, і яна становіцца часткай фонду сацыяльнага/арэнднага жылля. Калі ў кватэры дрэнная мэбля або адсутнічае рамонт, яе прыводзяць у парадак, каб яна адпавядала устаноўленым нормам.
Гэтую кватэру не прадаюць, паколькі спадчыннікі могуць з’явіцца праз час і заявіць аб правах.
Як расіяне скупаюць беларускія сядзібы і палацы
У канцы 2009 года Мінкульт Беларусі зацвердзіў спіс аб’ектаў, якія з’яўляюцца гісторыка-культурнымі каштоўнасцямі. Гэта значыць, што яны не выкарыстоўваюцца і іх можна прадаць прыватніку нават за адну базавую велічыню. Пры гэтым інвестар павінен адрэстаўраваць аб’ект за свой кошт і захаваць пры гэтым яго аўтэнтычнасць.
Шматлікія сядзібы і палацы даўно не падлягаюць аднаўленню. Мясцовыя ўлады спрабуюць прадаць іх на аўкцыёнах, але эфектыўнасць не вельмі высокая. Тое, што мае больш-менш прыстойны выгляд, забірае дзяржава. А самі сядзібы і палацы, як правіла, купляюць не з-за будынку, а з-за прылеглай тэрыторыі. Як правіла, пры кожным палацы ёсць парк.
Часцей за ўсё такія аб’екты купляюць, рамантуюць і рэстаўруюць расіяне. Напрыклад, у снежні 2009 года сядзібна-паркавы комплекс «Краскі» ў Ваўкавыскім раёне купіў за 100 тысяч долараў расійскі бізнесмен Вадзім Селіхаў. У савецкія часы сядзіба мела шмат гаспадароў. У выніку яна перайшла да аддзела культуры Ваўкавыскага райвыканкама. Новы гаспадар практычна адразу пачаў аднаўляць першароднае аблічча сядзібы. У яго планах было пераўтварыць сядзібу ў музей рэтра-аўтамабіляў.
Маёнтак князёў Святаполк-Чацвярцінскіх у вёсцы Жалудок Шчучынскага раёна ў 2014 годзе купіла сям’я з Расіі. Будынак не адзін год выстаўлялася на аўкцыён, але ахвотных набыць палацава-паркавы комплекс не знаходзілася. Цана падала, гістарычныя будынкі разбураліся, а парк прыходзіў у запусценне. Соф’я і Васіль Гаўрылавы-Лебедзевы набылі палац на аўкцыёне за 900 мільёнаў беларускіх рублёў. Да самога палаца дадаваліся флігель, стайня, карэтная, гараж, 10 гектараў зямлі, 5 гектараў лесу і парк. Уладальнікі сядзібы планавалі захаваць радавое гняздо Святаполк-Чацвярцінскіх як музейны турыстычны комплекс. Акрамя музея тут павінна была з’явіцца зала для ўрачыстасцяў і невялікая гасцініца для турыстаў.
У 2012 годзе расіянін набыў палацава-паркавы комплекс Трэмбіцкіх, які яшчэ называюць сядзібай Лінава. Знаходзіцца ён у Пружанскім раёне Брэсцкай вобласці. У савецкія гады ў сядзібе размяшчалася кантора Лігоўскага крухмальнага завода. Па словах пружанскіх чыноўнікаў, на той момант сядзіба знаходзілася ў вельмі дрэнным стане, асабліва яе левая частка. Яе беспаспяхова спрабавалі прадаць цягам года. На паўторным аўкцыёне стартавы кошт продажу знізілі на 20%. Прадаць сядзібу атрымалася з перавышэннем стартавага кошту на 5% — за 1,1 млрд. рублёў.
Сядзібу ў Падароску ў Ваўкавыскім раёне спрабавалі прадаць на аўкцыёне цягам некалькіх гадоў. Першапачаткова сядзібу ацэньвалі прыкладна ў 100 тысяч долараў, але расійскі бізнесмен Павел Падкарытаў купіў яе за 120 тысяч долараў. Сама сядзіба мае плошчу больш за тысячу квадратных метраў, там ёсць дом для прыслугі і кухня, кузня, рэшткі стайні і парк, які займае 3,5 гектара. Акрамя сядзібы расіянін купіў вясковы дом і планаваў набыць яшчэ некалькі участкаў: разлічваў стварыць першы ў Беларусі музей шляхты і турыстычную інфраструктуру.
У 2022 годзе старадаўні палац Радзівілаў у Дзятлаве Гродзенскай вобласці таксама прадалі расіяніну на аўкцыёне ўсяго за 100 беларускіх рублёў. Будынак неаднаразова і безвынікова спрабавалі прадаць праз аўкцыён. Апошняя яго цана склала 96 рублёў. Расіянін быў адзіным пакупніком. Палац Радзівілаў у Дзятлаве — гэта комплекс будынкаў агульнай плошчай больш за 1 500 квадратных метраў, плошча самога ўчастка — 41 сотка. Ён пабудаваны ў сярэдзіне XVIII стагоддзя на месцы драўлянага замка, які спалілі шведы. Асноўны будынак асабняка мае два паверхі, фасады захавалі дэкаратыўныя элементы позняга барока. Вядома, што ў будынку палаца ў перыяд з 1938 па 2010 гады размяшчалася гарадская стаматалогія.
Як беларусы аднаўляюць гісторыка-культурныя каштоўнасці
У 2014 годзе палац Радзівілаў у вёсцы Паланечка Брэсцкай вобласці набыло на аўкцыёне ТАА «Спецактыўбуд-інвест», якое планавала выкарыстоўваць яго ў турыстычных мэтах. Але яно не змагла да канца расплаціцца з раёнам, і гісторыка-культурную каштоўнасць прыйшлося зноў вярнуць дзяржаве.
Да 2020 года кошт палаца ўпаў на 80% ад першапачатковага. Тады яго набыла сямейная пара з Мінска за 19 200 рублёў. На той момант аб’ект быў у аварыйным стане.
Сямейная пара занялася рэканструкцыяй палаца: на працягу года ў вёску прыязджалі валанцёры і наводзілі парадак. За ўвесь час з участка ў 3 гектары вывезлі дзесяць прычэпаў смецця. Падрыхтоўкай дакументаў займаліся архітэктары з Брэста. За паслугі пара заплаціла 120 000 рублёў.
Акрамя таго, беларусы стварылі дабрачынны фонд і прыдумлялі розныя акцыі. Адна з іх — «Мяняю каву на палац». Яе сутнасць у тым, каб выдаткаваць 3-4 рублі не на ранішні напой, а на дапамогу будынку. Да ініцыятывы падключылася сетка кавярняў Lavazza: кожнаму, хто ахвяраваў грошы на аднаўленне сядзібы, бясплатна налівалі каву. Рэстаран-бровар «Сябры» выпусціў крафтавае піва «Паланэчка» і яшчэ дадаў сэт «Радзівілаўскі».Усе атрыманыя ад продажу сродкі паступалі на рахунак сямейнай пары.
А ў 2020 годзе беларускі пісьменнік Андрусь Горват, журналіст Пётр Кузняцоў і прадпрамальнік Аляксандр Баранаў купілі Нараўлянскі палац (сядзібу Горватаў). У планах было — зрабіць музейны комплекс і гасцініцу. Да гэтага гістарычны помнік XIX стагоддзя разбураўся з 1986 года, а мясцовыя ўлады не адзін раз спрабавалі яго прадаць.