На працягу тысячагоддзяў чалавецтва няспынна ўдасканальвала зброю. Кожнае новае вынаходніцтва не толькі змяняла ход асобных бітваў, але ўплывала на лёс цывілізацый. Усе гэтыя вынаходніцтвы маюць нешта агульнае: яны вымушалі людзей пераглядаць уласныя межы. Цяпер, калі мы стаім на парозе стварэння зброі з элементамі штучнага розуму, пытанне стаіць не толькі ў тым, што здольная зрабіць гэтая зброя, але і ў тым, ці здольныя мы самі ўтрымаць уладу над ёй.
PALATNO расказвае пра тое, як зброя змяняла гісторыю чалавецтва.
Змест
Лук і страла
Каля 10 000 гадоў таму чалавек зрабіў першы крок да высокатэхналагічнай вайны: навучыўся выкарыстоўваць механізм назапашвання і перадачы энергіі — лук. Гэта простае, але геніяльнае вынаходніцтва дазволіла стаць яшчэ больш небяспечным. У параўнанні з дзідай, да якой трэба было прымяніць большую фізічную сілу, лук значна павышаў дальнасць, дакладнасць і частату стрэлаў.
Лук стаў неад’емным атрыбутам у многіх культурах — ад егіпецкіх пехацінцаў да мангольскіх лучнікаў на конях. У сярэднявечнай Еўропе англійскі доўгі лук быў зброяй, якая вырашыла вынік бітвы пры Азенкуры ў 1415 годзе, дзе англічане перамаглі значна большыя французскія сілы.
Порах: ад алхіміі да артылерыі
Першапачаткова паходжанне пораху звязана з кітайскімі алхімікамі, якія імкнуліся дасягнуць эліксіру несмяротнасці, але выпадкова адкрылі сумесь, якая выбухала.
Гэта сумесь — порах — утрымлівала салетру, серу і вугаль. Яе першыя ваенныя прымяненні былі сціплымі — напрыклад, у «агнявых стрэлах» або гранатах.
Але з часам, асабліва пасля распаўсюджвання ў ісламскім свеце і Еўропе, порах стаў асновай для рэвалюцыі ў ваеннай справе. З’явіліся гарматы, якія маглі разбураць муры, і мушкеты, якія з часам замянілі арбалеты і лукі. Гэта прывяло да заняпаду феадальных замкаў і мадэрнізацыі армій.
Порах у пэўным сэнсе мог зраўняць сілы: просты салдат без высакароднага паходжання ці дарагой амуніцыі з мушкетам мог параніць або забіць рыцара.
Агнястрэльная зброя
У перыяд позняга Сярэднявечча і ранняга Новага часу агнястрэльная зброя стала асновай ваеннай моцы. Мушкеты, пісталеты і гарматы кардынальна змянілі ваенныя стратэгіі. Гэта было не толькі пра тэхналогію — гэта было пра структуру грамадства. Арміі станавіліся больш масавымі і арганізаванымі, дзяржаўныя бюджэты пераарыентаваліся на пастаяннае фінансаванне армій і вытворчасць зброі.
Сістэма лінейных стральцоў, што фармавалася ў XVII стагоддзі, прывяла да стандартызацыі баявых паводзін і ваеннай дысцыпліны. Механізацыя і хімічныя тэхналогіі XIX стагоддзя далі кулямёты, разрыўныя снарады і іншыя жахлівыя навінкі — што асабліва яскрава паказала Першая сусветная, а потым і Другая сусветная войны.
ЧЫТАЙЦЕ ЯШЧЭ:
Восем малавядомых фактаў пра Другую сусветную вайну
«Я — смерць, разбуральнік свету». Навошта быў патрэбны «Манхэтанскі праект»
Ядзерная зброя: страх як інструмент міру?
Калі ў 1945 годзе ЗША скінулі атамныя бомбы на Хірасіму і Нагасакі, свет зразумеў: мы ўвайшлі ў новую эру. Ядзерная зброя была не проста яшчэ адным магутным адкрыццём у навуцы — яна мела здольнасць цалкам знішчыць гарады за адно імгненне. У наступныя дзесяцігоддзі вялікія дзяржавы пачалі масава распрацоўваць і назапашваць ядзерны арсенал.
Гэта парадаксальная зброя: яна ніколі больш не выкарыстоўвалася ў баявых умовах, але яе прысутнасць фармавала міжнародныя адносіны.
Дактрына ўзаемнага гарантаванага знішчэння (Mutual Assured Destruction) прымусіла краіны шукаць новыя шляхі дыпламатычнага стрымлівання. Ядзерная зброя стала не інструментам наступу, а зброяй псіхалагічнага ціску.
Беспілотнікі і штучны інтэлект
У XXI стагоддзі найбольш хуткі прагрэс назіраецца ў вобласці беспілотных тэхналогій і штучным інтэлекце. Сёння дроны могуць весці разведку, наносіць высокадакладныя ўдары і нават дзейнічаць аўтаномна — без непасрэднага ўдзелу чалавека.
Прыкладна з 2010-х гадоў дроны сталі асноўным інструментам у такіх канфліктах, як вайна на Блізкім Усходзе, у Нагорным Карабаху, і, найбольш выразна, падчас расійскага ўварвання ва Украіну. Дроны танныя, мабільныя, здольныя мяняць ход бітваў з мінімальнай рызыкай для жывой сілы.
Развіццё штучнага інтэлекту адкрывае новыя магчымасці — і новыя этычныя праблемы. Ці павінны машыны прымаць рашэнні пра смерць чалавека? Хто нясе адказнасць за аўтаномную атаку? Гэта пытанні, якія сёння стаяць перад навукоўцамі, юрыстамі і палітыкамі.