Баба Яга была страшнай ведзьмай ці мудрай памочніцай? Можна дакладна сказаць, што для многіх пакаленняў вобраз Бабы Ягі — адначасова жахлівы і прыцягальны. У казках яна пячэ дзяцей у печы, а героям паказвае таямніцы жыцця і смерці. А Кашчэй Бессмяротны краў прыгожых дзяўчат ці быў сімвалам цыклічнасці прыроды? Дзе заканчваецца казка? І што на самой справе бачылі ў Бабе Язе і Кашчэі беларусы?
PALATNO расказвае пра Бабу Ягу.
Кіраўніца ўсіх ведзьмаў ці мудрая памочніца?
Баба Яга з’яўляецца адным з самых выразных персанажаў усходнеславянскіх казак. Страшная баба з касцяной нагой жыве ў хатцы на курыных ножках, яна любіць есці людзей і ведае, хто і куды ідзе. Але не ўсё так адназначна: у некаторых казках Баба Яга дапамагае герою, дае парады і нават становіцца нейкім своеасаблівым памочнікам.
Беларуская міфалогія паказвае Ягу куды больш сурова. Яна не проста казачная істота, а дэманічны вобраз, гаспадыня лесу і ўсіх ведзьмаў. У яе касцяная ці жалезная нага, мятла, ступа і страшнае аблічча.
Баба Яга ганяе вецер, ламае дрэвы і крадзе душы. У фальклоры XIX стагоддзя яна становіцца не проста персанажам дзіцячых казак, а няўлоўнай істотай, якая жыве адначасова побач з чалавекам і па-за межамі свету людзей.
Некаторыя даследчыкі бачылі ў Язе адзнакі старажытных бостваў. Лічылася, што Баба Яга была сувязной паміж сусветамі.
ЧЫТАЙЦЕ ЯШЧЭ:
Спачатку кніга — потым кіно. Чаму варта чытаць перад праглядам экранізацыі?
Хто прыдумаў Дзікі Захад, які мы ведаем?
Баба Яга з’яўляецца ў тых момантах у казках, калі герой павінен прайсці выпрабаванне: пераадолець страх ці зразумець штосьці пра сябе. Яга з’яўляецца вартаўніцай на мяжы дзяцінства і дарослага жыцця, паміж невінаватасцю і досведам, жыццём і смерцю.
Даследчыкі бачылі ў Бабе Язе архетып вышэйшай жаночай істоты, які ўвасабляў псіхалагічнае ўсведамленне змены пакаленняў ці нават архетып маці-прародзічкі.
У сучаснасці Баба Яга з’яўляецца толькі часткай казкі, але раней продкі беларусаў бачылі ў ёй значна большае.
Кашчэй — праекцыя нашых страхаў?
У казках Кашчэй Бессмяротны быў злосным ведзьмаком, які крадзе прыгажунь і хавае сваю смерць у яйку. Але за гэтым вобразам хаваецца значна глыбейшы сэнс: сімвал цыклічнасці прыроды і дэман, які адбірае плоднасць у зямлі.
У казках Кашчэй звычайна выкрадае дзяўчыну і хавае яе ў сваім чароўным свеце. Разам са зніклай дзяўчынай знікае плоднасць і жыццё. Кашчэй не проста антаганіст у казцы, ён вартаўнік іншага свету, які ахоўвае пераход паміж сезонамі (і як Яга, паміж жыццём і смерцю).
Смерць Кашчэя — схаваная ў іголцы, што ў яйку, у качцы, у зайцы, у куфэрку. Гэта не дзіцячая выдумка, а код да разумення старажытнай міфалогіі: каб перамагчы смерць і вярнуць жыццё на зямлю, герой павінен дабрацца да сутнасці — да самага сакральнага.
Гісторыя Кашчэя падобная да ведыйскіх міфаў пра бога Індру, які перамагае змея і вяртае ваду. У казках пра Кашчэя, як у ведыйскіх міфах, вяртанне выкрадзенай дзяўчыны — вяртанне мінулага стану. Кашчэй быў вобразам не толькі смерці, але таго, хто назапашвае каштоўнасці і ўрадлівасць. Толькі калі герой пераадольвае Кашчэя, то зможа вярнуць усё назад.
Хутчэй за ўсё, Кашчэй — гэта міфалагічная праекцыя ўнутраных страхаў і спроба растлумачыць прыродныя цыклы: чаму прыходзіць зіма, чаму знікае жыццё і як вяртаецца плоднасць.