Чаму нам так не падабаюцца панядзелкі? А чаму серада — гэта маленькая пятніца? У нядзелю дакладна можна нічога не рабіць? У нашых уяўлянняў і адчуванняў ёсць тлумачэнні. Дзясяткі гадоў да нас нашы продкі жылі і адчувалі гэтыя дні прыкладна, як і мы — з маленькімі адрозненнямі.
PALATNO расказвае, чаму ў нас такое дзіўнае стаўленне да дзён тыдня.
Змест
Чаму панядзелак выклікае нянавісць
Беларусы заўсёды лічылі першы дзень тыдня цяжкім і нешчаслівым. Існуе некалькі версій, чаму ў беларусаў стагоддзямі фарміравалася адмоўнае стаўленне да панядзелкаў. Па-першае, панядзелак — гэта дзень цяжкага пахмелля пасля нядзельнага святкавання. Па-другое, пасля дня адпачынку не адразу хочацца працаваць.
Аднак беларусы заўсёды не любілі панядзелкі, бо гэты дзень сімвалізуе пачатак, што заўжды было цяжкай справай. У народзе кажуць: «Не пашанцавала з ранку, не пашчасціць і вечарам», «Нарадзілася цялятка з плямкай — з плямкай і памрэ», і больш блізкае да нас цяпер — «Як сустрэнеш Новы год, такім ён і будзе».
Панядзелак лічыўся «мужчынскім» днём. У панядзелкі раней не садзілі курыцу на яйкі, бо маглі вывесціся адны пеўні. У гэты ж дзень віталася саджаць фасоль і агуркі. Продкі беларусаў лічылі, што ноч з панядзелка на аўторак была спрыяльнай для зачацця хлопчыка.
У мінулым стагоддзі з’явіліся новыя і дадатковыя перасцярогі, звязаныя з панядзелкам. Напрыклад, у панядзелак не пажадана класціся ў бальніцу, бо тады чалавек будзе доўга хварэць.
Панядзелкі лічыліся дрэнным днём для пачатку вандроўкі, казалі так: «У панядзелак нават цыган у дарогу не збіраецца, бо не пашанцуе». З часам гэта пераўтварылася ў своеасаблівае табу.
Сны, якія сняцца ў панядзелак, збываюцца толькі для тых людзей, якія нарадзіліся ў гэты дзень. А каб быць заўсёды пра грашах, то нельга ні ў якім разе стрыгчы пазногці.
Разам з негатыўным стаўленнем да панядзелкаў менавіта гэты дзень лічыцца найлепшым для таго, каб пачынаць любую справу.
Аўторак — самы прадуктыўны дзень
Аўторак заўжды лічыўся адным з найбольш спрыяльных для пачатку важных спраў — для гаспадаркі і сямейных таксама. У сучасным уяўленні гэта на 100% быў бы самым прадуктыўным днём тыдня.
У гэты дзень амаль заўсёды выпраўляліся ў далёкую дарогу, бо тады дакладна пашчасціць, а сама паездка будзе з добрым вынікам. Менавіта аўторкі абіралі як дзень, калі можна пайсці ў сваты і атрымаць згоду.
Аўторак лічылі спрыяльным днём, каб адняць дзіця ад грудзі. У гэты ж дзень пачыналі сеяць яравыя культуры, садзілі курыцу на яйкі і гэтак далей. Звычайна па аўторках пачыналі будаваць новую хату. Беларусы былі перакананы, калі чалавек народзіцца ў аўторак, то пражыве доўгае і шчаслівае жыццё.
Але ж з аўторкамі не заўсёды было ўсё добра. Існавала павер’е, па якім нельга было пазычаць грошы ў аўторак.
Сон, які прысніцца ноччу ў аўторак, можа збыцца праз 7-10 гадоў.
Серада — маленькая пятніца
Трэці дзень тыдня — серада. Яна лічылася маленькай пятніца, бо ў хрысціян яна была посным днём, як і пятніца. Вось доказы: «Чаго глядзіш, як серада на пятніцу», «Надуўся як серада на пятніцу». А пра чалавека, у якога відаць сподняе, казалі: «Серада з-пад пятніцы тырчыць». Існавала шмат спрэчак у сувязі з гэтымі двумя днямі — які з іх найбольш важны, але канчатковы адказ на гэта пытанне ніколі не даваўся.
У сераду існаваў шэраг забаранаў: нельга было пачынаць сяўбу, ісці ў сваты, збірацца ў дарогу, бяліць печ і нават купаць дзяцей. Людзі, у якіх была гаспадарка, лічылі, што калі ў сераду народзяцца парасяты, то яны абавязкова прападуць. Што датычыцца сноў у сераду, то яны лічыліся прароцкімі.
На Палессі, каб засцерагчы пасевы ад граду, ушаноўвалі Градавую Сераду — першую пасля Тройцы ў адных месцах або чацвёртую пасля Вялікадня — у іншых.
Чацвер — сябар аўторка
Чацвер лічыўся такім жа спрыяльным днём, як і аўторак. На працягу года ўшаноўвалі некалькі чацвяргоў: на Масленічным тыдні, перад Вялікаднем, на велікодным тыдні, перад Сёмухай.
У Чысты чацвер трэба было пакупацца ў крынічнай вадзе на ўсходзе сонца, тады твар будзем чыстым і белым. У больш позні час гэты абрад быў заменены звычайным купаннем у лазні. На Віцебшчыне ў Чысты чацвер на ўвесь дзень на полі ставілі які-небудзь посуд з вадой. Гэта вада лічылася «святой» і валодала гаючымі якасцямі. У беларускіх валачобных песнях можна сустрэць наступныя апісанні Чыстага чацвярга: «Чысты чацвер вулкі чысце, дваркі мяце, слядкі кладзе святому Вялічку», «Чысты чацвер ячмень засяваець».
У гэты ж дзень таксама пачыналі будаваць хату. Менавіта ў чацвер хадзілі па вёсцы і запрашалі гасцей на вяселле, а таксама распачыналі жніво і спраўлялі зажынкі. У чацвер нарыхтоўвалі прадукты: засальвалі і квасілі гародніну, але садзіць штосьці ці саліць сала было забаронена.
Існавалі адпаведныя забароны: каб быць багатым на працягу года, пазногці трэба было стрыгчы выключна ў чацвер на маладзіку.
Пятніца, якую ўсе чакаюць
Пятніца — адзін з самых спрыяльных дзён у тыдні для гаспадарчых спраў. Як і серада, пятніца ў хрысціян лічыцца посным днём. Аднак да пятнічнага паста былі больш жорсткія патрабаванні.
У хрысціянстве пятніцу называюць тым днём, калі Ісус Хрыстос быў укрыжаваны. Менавіта гэты дзень звязваецца з культам пакутніцы Параскевы, але за вобразам жанчыны, якой не існавала ў рэальнасці, хаваецца персаніфікаванае ўвасабленне гэтага дня — пятніцы. Культ Параскевы быў даволі пашыраны ў беларускім асяроддзі і звязаны са шматлікімі табу:
- жанчыны мыліся ў лазні толькі ў пятніцу;
- перад Дзядамі даўней адзначаліся «бабы»;
- дзяўчаты хадзілі ў пятніцу ў храм і прасілі сабе суджанага;
- падчас засухі жанчыны ў пятніцу выконвалі абрад ручніка-«абыдзённіка» і г.д.
У пятніцу нельга было купаць дзяцей, каб абараніць іх ад захворванняў. А калі маці пакупала дзіця, то трэба было правесці своеасаблівы абрад. Маці клікала да сябе суседку, якой перадавала дзіця, а тая праз акно з вуліцы давала ёй яго назад.
Раней беларусы так казалі пра пятніцы: «Калі Каляды выпадаюць у пятніцу, то на той год будзе паміраць больш жанчын, чым мужчын, а калі ў панядзелак, то жанчыны з цяжкасцю будуць раджаць».
За што мы любім выхадныя: субота і нядзеля
Для беларусаў у даўнія часы і цяпер субота падавалася лёгкім днём, бо наперадзе была нядзеля, дзень для адпачынку. Раней беларусы ставіліся да суботы як да дня, звязанага з культам продкаў. У гэты дзень часта святкавалі Дзяды. Разам з гэтым лічылася, што чалавек, які народзіцца ў суботу, можа бачыць духаў сваіх продкаў.
Калі пятніца лічылася жаночым днём у лазні, то субота была мужчынскім днём для паходу ў лазню. Лічылася таксама, што субота спрыяльны дзень для ад’езду ў далёкую вандроўку. Дзяцей хрысцілі ў суботу, каб яны пражылі больш доўгае жыццё.
У народнай медыцыне субота лічыцца днём, калі можна лячыць п’яніцу.
ЧЫТАЙЦЕ ЯШЧЭ:
Як па-беларуску размаўляць пра алкаголь?
Алкаголь, нож, сварка. Як і навошта забіваюць беларусы
«Гарэлка», «гарэліца», «гарэлае віно»… Моцны алкаголь у нашай гісторыі
Апошні дзень тыдня, нядзеля, лічыўся днём адпачынку. У нядзелю забаранялася рабіць шматлікія жаночыя справы, а для мужчын ён наадварот быў спрыяльным для спраў.
Хрысціянізацыя беларусаў спрыяла таму, што нядзеля стала асноўным днём для правядзення абрадавай практыкі. Беларускае звычаёвае права патрабавала: «У сераду не смейся, у нядзелю не плач».
Лічылася, што дзіця народжанае ў нядзелю, можа валодаць незвычайнымі здольнасцямі. Існавала перакананне: людзі, якія нарадзіліся ў гэты дзень, маглі «бачыць» зарыты скарб. Пажадана, каб маці з дзіцём упершыню выйшла з хаты ў гэты дзень.